طبق بیانیه یونسکو درباره کتابخانه های عمومی که در سال ۱۹۹۴ مورد تجدید نظر قرار گرفت، ارتقاء سواد کامپیوتری جامعه از وظایف کتابخانه ی عمومی است زیرا اعتقاد بر این است که دسترسی به رایانه و بهره گیری از آن برای همه افراد جامعه میسرنیست. به همین دلیل در کتابخانه های کشور های پیشرفته از جمله کتابخانه های عمومی، حضور اینترنت به صورت رایگان برای اعضا یک امر عادی است و حتی کتابخانه های سیار که به روستاها و شهرک های پراکنده سرویس می دهند نیز مجهز به رایانه و فرآورده های نوین آن از جمله خدمات اینترنت هستند.
اینترنت مجموعه ای از میلیون ها رایانه است که در هزاران سایت در اطراف جهان پراکنده شده اند و کاربران صرف نظر از این که چه نوع رایانه ای دارند روی این شبکهً عظیم، اطلاعات ردو بدل می کنند. به این شبکه نت یا سایبراسپیس نیز می گویند. (۱)
اطلاعات پردازش شده از طریق محمل های اطلاعاتی فن آوری نوین، تبدیل به دانش و نیز تبدیل به خرد و آگاهی می شود. یعنی انسان امروز در زمانی قرار دارد که در آن افراد و جوامعی که اطلاعات و دانش بیشتری دارند آگاه ترند و دانایی توانایی محسوب می شود. همان طور که حکیم آگاه ایرانی، فردوسی طوسی گفته است: توانا بود هر که دانا بود.
امروزه در هر ساعت میلیون ها صفحه اطلاعات توسط تولید کنندگان علم و دانشمندان به دنیا عرضه می شود. حداقل در اینترنت حدود ۳.۶ میلیون سایت داریم که قطعاً تا این لحظه این رقم بیشتر شده و چیزی حدود ۹۰۰ میلیون صفحه را در اختیار ما قرار می دهد. (۲)
پس در این زمان، نمی توان دانش آموزان و یا دانشجویان را تنها با تکیه بر یک کتاب درسی و یا جزوه درسی تغذیه اطلاعاتی کرد بلکه آموزش باید مبتنی بر استفاده از منابع گوناگون اطلاعاتی باشد. وظیفه سیستم های آموزشی است که این منابع را برای دانش آموزان و دانشجویان فراهم کرده و دسترس پذیر سازند. بنابراین استفاده از برنامه مطالعه آزاد و تحقیق در کنار کتاب های درسی از بهترین روش های شناخته شده برای ارتقا آگاهی ها محسوب می شود و این مهم نمی تواند بدون کمک کتابخانه های آموزشگاهی و کتابخانه های عمومی و تجهیز آن ها به فن آوری نوین انجام شود. البته لازم به ذکر است که سیستم های آموزشی باید در برنامه آموزش زبان دوم نیز تجدید نظر کرده و از مقاطع ابتدائی به آموزش زبان انگلیسی به عنوان زبان بین المللی بپردازند یعنی زبان کسب اطلاعات.
باید به شیوه های آموزشی مناسب عصر اطلاعات روی آوریم که دانش آموزان با آموختن سواد اطلاعاتی نقش پویایی در روند یادگیری می یابند. در چنین نظامی، فن آوری اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی در برنامه آموزشی ادغام گردیده و به عنوان عناصر اصلی آن به کار می روند.
توانایی دستیابی، بازیابی و ارزیابی اطلاعات باید به عنوان عامل برجسته تعریف سواد به شمار آید. از این رو سواد اطلاعاتی را نه فقط توانایی و استعداد شناسایی اطلاعات، بلکه توانایی ارزیابی اطلاعات و استفاده کارآمد از آن تعریف می کنند. سواد اطلاعاتی به صورت مستقیم با تفکر انتقادی در ارتباط است.”(۳)
توانایی رایانه ها و امکانات بی مانندی که اینترنت دارد نقطه تردیدی باقی نگذاشته که دنیا شاهد تحول بسیار عظیمی درآموزش خواهد بود… این قبیل تحولات بر خلاقیت دانش آموزان افزوده و آنان را در شناخت مسائل و بهره گیری از منابع جهت حل آنها توانا ساخته است.
برای مثال اینترنت در موضوعی مانند جغرافیا می تواند دانش آموزان را با نقشه و تصاویر گوناگون از یک کشور، آداب و رسوم، محصولات، شهرها و… آشنا کند. به این ترتیب دانش آموزان می توانند در مورد موضوعی که می خواهند تحقیق کنند، با سایت های مختلفی که اطلاعات مربوط در آن ها وجود دارد ارتباط برقرار کنند، حتی این امکان برای آن ها مهیا است که با مدارس و دانش آموزان سراسر گیتی تماس برقرار کنند و اطلاعاتی را که لازم دارند از آن ها کسب نمایند. چنین استفاده ای از اینترنت به مفهوم جهانی بودن و جهانی شدن اطلاعات کمک می کند که بی شک جنبه های دیگری مانند روابط سیاسی میان کشور ها را مورد تاثیر قرار گیرد.(۴)
در مورد استفاده از فن آوری جدید، نکته ظریفی وجود دارد که آقای شکرخواه آن را چنین بازگو می کند: ابتدا باید شنا کردن در رودخانه را یاد بگیریم و بعد وارد اقیانوس شویم. یعنی قبل از رفتن به سوی شبکه های بزرگ سه مرحله باید طی شود:
۱ – دیجیتالی کردن اطلاعات
۲- تمرین در شبکه های داخلی و محلی خودمان (این شبکه ها طبعاً به زبان فارسی است و کاربران می دانند که چه اطلاعاتی می خواهند)
۳- پیوستن به شبکه های جهانی(۲)
در مورد این که آیا اینترنت یک فضای خانوادگی است و بچه ها می توانند از آن استفاده کنند یا خیر، نقطه نظرات گوناگونی وجود دارد. گروهی معتقدند که پس از اختراع صنعت چاپ توسط گوتنبرگ، اینترنت بزرگترین تحول را در زندگی انسان ها به وجود آورده است و گروهی معتقدند این شبکه مضرات اخلاقی دارد ومطالب ناشایست را برای کودک و نوجوان دسترس پذیر می سازد که اثرات منفی دارد.
در واقع اینترنت یک وسیله است مانند هر وسیله دیگر در منزل یا محل کار و مانند هر وسیله دیگری مفید یا مضر بودن آن، بستگی به شیوه استفاده از آن دارد. در حال حاضر سازندگان نرم افزارها سعی می کنند محصولاتی که بیرون می دهند به نیاز فایروال هم جواب بدهد و نرم افزار هایی را به بازار عرضه می کنند که در محیط خانواده، پدر و مادر با خیال راحت بتوانند سطح دسترسی بچه ها را تعریف کنند.(۲)
یعنی قبل از هر چیز والدین و مربیان باید سایتی را مورد استفاده قرار دهند که همه ورق های آن خانوادگی باشد(یعنی حاوی مطالب خلاف اخلاق نباشد) بنابراین در محل آدرس سایت برای رایانه، سایت مورد نظر تعریف می شود تا به محض ورود به اینترنت، کودکان نیز به همین سایت بروند و تنها از پیوندهای همین سایت استفاده کنند و پس از رفتن به سایت هر یک از ورق های سایت، با کلیک کردن دکمه برگشت مجداداً به ورق اصلی همین سایت باز می گردند.
بنابراین با وجود چنین امکانی دسترسی کودکان فقط به تعداد انگشت شماری از سایت های مناسب محدود می شود. باید دانش آموزان را به سراغ تحقیقاتی هدایت کرد که موجب کسب اطلاعات جدید می شود. دانش آموزان به ارزیابی این اطلاعات پرداخته و آنها را با آن چه نزد خود موجود دارند می آمیزند. اما لازم است که ما کتابداران به آموزگاران و دانش آموزان شیوه های ارزیابی اطلاعات موجود در وب را بیاموزیم. چنین ضرورتی ما را به چهار موردی که در ارزیابی یک سایت اطلاعاتی مورد توجه است رهنمون می سازد و آن ها عبارتند از چه کسی، چه، چه هنگام و کجا.
سایت را چه کسی می نویسد؟ آیا نویسنده سایت به اندازه کافی واجد شرایط است که نظرات خود را روی شبکه قرار دهد؟ آیا مواردی که موجب اعتبار نویسندگان سایت می شود ذکر گردیده است؟ آنها چه چیزی را روی سایت قرار می دهند؟ چه پیوندهایی روی صفحه قرار دارد و چه اندازه قابل اطمینان هستند؟ موضوعات از چه دامنه ای برخوردار است؟ سایت در چه زمانی به وجود آمده است؟ آخرین باری که سایت مورد ویرایش قرار گرفت چه زمانی است؟ سایت مربوط به کدام موسسه است و از کجا به وجود آمده است؟
این ها نمونه سوالاتی هستند که دانش آموزان و آموزگاران قبل از استفاده از هر سایتی باید از خویش بپرسند و با پاسخ هایی که برای سوالات دریافت می کنند، اعتبار سایت را مورد ارزیابی قرار دهند.(۵) اینترنت هم آموزش است، هم اقتصاد و هم سرگرمی. باید دید هدف ما در استفاده از آن کدامیک از این موارد است؟
برای کودکان و نوجوانان، ابتدا سایت های آموزشی مهم است سپس سایت های سرگرمی. پس از آن که ورق مناسب کودکان را یافتیم، باید آن را به ورق خانگی خویش تبدل نماییم و هر موقع با کودک خود با رایانه کار می کنیم، مستقیماً به این ورق برویم.
منابع:
۱- آشنایی با شبکه اینترنت و سرویس های آن. مرکز اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی – تهران جنوب،۱۳۷۵.
۲- شکرخواه،یونس. اینترنت، بیم ها و امیدها همشهری، سال هشتم .ش ۲۲۹۰.
۳- اینترنت: جنبه های نظری و کاربردی آن در کتابخانه ها، مراکز آموزشی و تحقیقاتی. تهران: کتابدار، ۱۳۷۸.
۴- مگوایر، کارمل. برخی از مباحث عمده خدمات اطلاع رسانی در عصر فن آوری جدید. ترجمه رحمت الله فتاحی. کتابداری و اطلاع رسانی سال اول (۳،بهار ۱۳۷۷)
۵- Before You cite a site. Educational Leadership,(November 1997 ) (Full text)
منبع: پیام کتابخانه، س ۱۱، ش ۲(۴۱) ( تابستان ۱۳۸۰): ۲۲- ۲۵.
