در سه سالگی اوج لجبازی کودک بروز می کند و این دوره، دوره منفی کاری است. کودکان سه یا چهار ساله در واقع در حال گذر از یک سیر رشد طبیعی هستند که مادران اغلب از لجبازیهای آنها شکایت می کنند.
بخش مهمی از شخصیت ، به نام « من» که بخش مهمی از شخصیت هر فردی است، در همین دوره سه یا چهار سالگی بروز می کند.
اگر به کلمات و جملات و صحبتهای کودکان سه ساله دقت کنیم، می بینیم از کلمات من یا خودم استفاده می کنند. مثلا مادر می خواهد لباس کودک را عوض کند، او می گوید خودم; یا می خواهدکفش او را ببندد، می گوید خودم; یا می خواهد به او غذا بدهد می گوید خودم. در واقع حرف «م» که بعد از خود می آید (خودم)، خیلی اهمیت دارد. او به لحاظ روانشناختی می خواهد بگوید که خودم می توانم این کار را انجام دهم و می خواهم خودم تصمیم بگیرم.
چه عواملی باعث بروز چنین رفتارهایی می شود؟
مرحله اول، بررسی عللی است که تقویت کننده رفتار نامیده می شود. برای نمونه کودکی که برای حل مشکلاتش به دروغگویی متوسل می شود، علت این رفتار را باید در واکنش پدر و مادر در مقابل او دانست.
دروغگویی کودک زمانی از سوی پدر و مادر تقویت می شود که با دروغ گفتن، تنبیه و بازخواست از سوی پدر و مادر به تعویق می افتد و این مسئله به کاهش اضطراب کودک کمک می کند.
اکثر والدین ناخواسته باعث تقویت رفتارهای مثبت و منفی کودکان شده و باعث افزایش لجبازی شان می شوند.
کودکی که مجبور است برخلاف میل خود در ساعت تعیین شده از سوی پدر و مادر به رختخواب برود، شروع به بهانه گیری کرده و اعتراض خود را به صورت بیان جملاتی مانند تشنه یا گرسنه هستم و… بیان می کند تا مدت زمان بیشتری را بیدار بماند.
توجه نکردن به این رفتارها باعث تقویت لجبازی شده و در صورتی که از خاموش سازی به جای تنبیه استفاده نشود، در رفتار کودک تاثیر منفی خواهد گذاشت.
مناسب ترین شیوه تربیتی در مواجهه با کودکان لجباز به چه صورت است؟
در روش های نوین تنبیه، تقویت کننده های رفتار شناسایی و حذف می شوند؛ تقویت کنند ه های رفتاری به دو دسته تقسیم می شوند.
برخی کودکان با ارتکاب رفتار نامطلوب به هدف خود می رسند برای نمونه جیغ و داد می کنند تا اسباب بازی دلخواهشان خریداری شود و والدین با خرید اسباب بازی این رفتار را تقویت می کنند.
در دیگر موارد، هدف کودک از لجبازی، به دست آوردن توجه پدر و مادر و اطرافیان است. توجه به این کودکان باعث تقویت رفتار می شود.
یکی از روش های خاموش سازی، فرستادن کودک به اتاق برای مدت کوتاه است. اتاق کودک باید فاقد وسایل خطرناک و تیز و برنده باشد تا کودک به خود آسیب نرساند.
کودکان دو، سه، چهار و پنج سال به بالابهتر است به ترتیب دو، سه، چهار و شش دقیقه در اتاق بمانند و در صورت ادامه رفتار پس از بیرون آمدن به اتاق بروند.
این کار باید ادامه پیدا کرده تا خاموش سازی انجام شود. روزهای نخست در برخی موارد، والدین با تشدید لجبازی مواجه می شوند اما تکرار این نوع از تنبیه باعث خاموش سازی رفتار می شود.
در این نوع روش تربیتی واکنش کودک چگونه خواهد بود؟
احساس امنیت کودک در زمانی که مورد توبیخ واقع می شود، اهمیت دارد. چراغ اتاق را روشن کرده و کودک باید احساس کند پدر و مادر حضور دارند.
والدین بهتراست زمانی که کودک در اتاق به سر می برد، با یکدیگر صحبت کنند.
واکنش کودکان به این نوع از تنبیه، متفاوت خواهد بود.
برخی از کودکان به اتاق می روند و تا زمانی که اجازه خروج پیدا کنند، آرام می شوند اما اکثر بچه ها شروع به پرخاشگری و فریاد می کنند.
باید توجه داشت، کودک زمانی می تواند از اتاق بیرون بیاید که آرام باشد. در مواردی که رفتارهای پرخاشگرانه غیرقابل کنترل است و لجبازی کودک تشدید می شود، باید به روانپزشک مراجعه کرد.
کنترل شدن لجبازی کودک، چه تاثیری در آینده او خواهد گذاشت؟
بطور قطع تاثیرگذار خواهد بود و وقتی کودک می آموزد که انتظاراتش را از روش های غیرمنطقی و نامطلوب برآورده کند و خدمات را بدون قید و شرط دریافت می کند، در سنین بزرگسالی نیز این انتظار را از دیگر افراد دارد.
چنین کودکانی با کوچکترین ناملایمات و بی توجهی از طرف افراد جامعه دچار مشکلاتی ازجمله افسردگی، اعتیاد و… می شوند چراکه برای این گروه از کودکان درک مفاهیمی مانند وجود ندارد، نمی توانم، پول ندارم، اجازه نداری و… مشکل است.
نویسنده: دکتر سامرند سلیمی؛ دکتر سیما فردوسی
