تربیت بدنی ویژه ، برنامه ای نسبتا جدید است که برای معلولان به وجود آمده و اصل و مفهوم آن اصلاح و رشد اعمال حرکتی بدن از طریق تمرین است که قدمت بسیار داشته و تصویر ها و مدارک پیدا شده در کشور چین حاکی از آن است که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح از ورزش ژیمناستیک برای درمان استفاده می شده است . در قرن گذشته نیز افرادی در این حیطه ها سیستم های طبی و اصلاحی را به وجود آورده اند که از جمله این افراد پرهنریک لینگ معرف سیستم طبی برای ورزشهای سبک بود که شامل حرکات موزون ، هماهنگ و دقیق در جهت تامین سلامتی بهتر و بهبود وضعیت بدن بود .
همچنین دادلی سارجنت در سال ۱۹۷۹ در دانشگاه هاروارد بخشی را به عنوان تربیت بدنی اصلاحی تاسیس کرد که هدف آن اصلاح پاره ی از آسیب دیدگیها بود . تمرینهای اصلاحی جهت از بین بردن عادات غلط طرز قرار گرفتن بدن و نیز رشد کلی سلامتی تا جنگ جهانی اول ادامه یافت سپس با پیشرفت موفقیت آمیز تکنیکهای فیزیوتراپی در جهت بهبود معلولان فلج استفاده از تمرینهای اصلاحی برای دانش آموزان مبتلا به معلولیت های جسمی مطرح شد که با گذشت زمان تربیت بدنی انطباقی حاصل کلاسهای اولیه تربیت بدنی اصلاحی مخصوص ناتوانها ایجاد شد . تربیت بدنی انطباق شامل حرکات و ورزشها و بازیهای تعدیل شده ای مناسب حال معلولان و ناتوان جسمی بود . بدنبال این روند در خلال سالهای ۱۹۴۰ یک تحول و تغییر بنیادی در تربیت بدنی معلولین صورت گرفت چرا که ارزش بازی به عنوان ابزاری برای بهبود و رشد تواناییهای اجتماعی ، ذهنی و جسمی شناخته شد و این معلولین مورد توجه قرار گرفت و در سال ۱۹۶۵ انجمن آمریکایی تندرستی ، تربیت بدنی و تفریحات سالم (A AHPER) اقدام به اجرای پروژه ای در زمینه آماده سازی عقب مانده های ذهنی کرد که هدف آن افزایش مهارتهای تفریحی و آماده سازی بدن آنان بود بنابراین اجرای چنین برنامه هایی به مقدار قابل توجهی از نظر کمی و کیفی سطح دانش و آگاهی را در برنامه های تربیت بدنی معلولین ارتقاء داده است تا جایی که امروزه رشته های علمی خاص معلولین از قبیل توانبخشی معلولین ، کار درمانی ، فیزیوتراپی ، ورزش معلولین و حرکات درمانی با مباحثی پیچیده و جدید راهنما و در خدمت معلولین ذهنی و جسمی قرار گرفته است .
از آنجا که اهمیت و جاگاه حرکات و فعالیتهای بدنی از دیرباز در نزد همه انسانها آشکار گشته و ضرورت آن در امر توانبخشی و پیشگیری از مشکلات ساختار قامتی و عضلانی و عصبی مشهود است بنابراین طراحی فعالیتها و حرکات ورزشی برای دانش آموزان ذهنی و جسمی در راستای توانبخشی و تقویت و بازپروری حائز اهمیت است . لذا در این پژوهش با ارائه یک نمونه طرح اجرائی در مدارس استثنائی تلاش بر آنست تا محیطی فعال و هدفمند برای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی فراهم آوریم .
طرح حیاط تندرستی با هدف تقویت مهارتهای بنیادی و جنبه جسمانی دانش آموزان در یک دبستان ابتدائی استثنائی جهاد شهرستان قوچان با مساحت ۶۰۰ متر مربع و ۱۱ ایستگاه طراحی و ساخته شد که این حیاط با مشخصات طول ۳۰ متر و عرض ۲۰ متر شامل ایستگاههای مختلف حرکتی با هدف مشخص و معین بود ، که دانش آموزان در ساعات ورزش و در زنگ تفریح که در طول سال تحصیلی زمان قابل توجهی به خود اختصاص می دهد(۱۰۲۶۰دقیقه) در این حیاط تندرستی به فعالیت و بازی پرداخته و از طریق بازی به تقویت مهارتهای بنیادی و برخی از مفاهیم جسمانی و حرکتی می پردازند ویژگی این حیاط تندرستی و شباهت زیاد آن به پارک بازی کوکان بوده ولی با وسایل و امکانات جدید هدفمند درراستای تقویت عضلات بدن می باشد پس کودکان با توجه به نیاز فطری شان به بازی بطور معین از وسایل و امکانات این حیاط به طرق مختلف استفاده می کندد لازم به ذکز است که برخی از ایستگاههای این حیاط ابتدا توسط مربی تربیت بدنی آموزش و نحوه استفاده از وسیله نشان داده شد و سپس توسط دانش آموزان اجرا شد .
با توجه به مشاهدات انجام شده پس از بنای حیاط تقریبا ۷۰ درصد دانش اموزان در زنگ تفریح به نوعی در این حیاط مشغول به حرکت بوده و اوقات فراغت زنگ تفریح را می گذراندند و جلب توجه آنکه دانش آموزان معلول جسمی با محدودیت اندک نیز در این حیاط با علاقه استفاده می کردند . این حیاط در بر گیرنده ایستگاهای بارفیکس اصلاح شده ـ چوب پارالل ـ تخته تعادل ثابت و متحرک نردبان افقی و عمودی ـ پلکان صعودی و نزولی ، پرش عمودی ، تخته انعطاف و فنر پرتاب نعل اسبی و چرخ گردون بود کل حیاط توسط شن گراویه پوشانده شده در ایستگاهها با توجه به تناسب و جثه کودکان طراحی شده و سعی شده تا ایمنی کامل آنها حاصل شود . این حیا در طول ۳ سالی که از احداث آن می گذرد هیچگونه حادثه ای را برای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی بار نیاورده است.در پایان از آنجا که حرکت و فعالیتهای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی در حکم غذای ثانویه محسوب می شود پیشنهاد می شود تا در کلیه مدارس استثنائی کشور امکاناتی فراهم آید تا دانش آموزان بتوانند با توجه به توان و تفاوت های فردی از آن امکانات و وسایل استفاده نموده و از حرکت و جنبش و کوشش لذت ببرند چرا که حرکت جسمانی حرکت روانی را نیز بدنبال خواهد داشت
مقدمه :
تربیت بدنی ویژه برنامه نسبتا جدیدی است که برای معلولان بوجود آمده و اصل و مفهوم آن اصلاح و رشد اعمال حرکتی بدن از طریق تمرین است که قدمت بسیار داشته و تصویرها و مدارک اکتشافی در کشور چین حاکی از کاربرد حرکت تمرین در درمان است و در قرن اخیر نیز افرادی در این حیطه فعالیت کرده و سیستم های طبی و اصلاحی را بوجود آوردند تا اینکه در خلال سالهای ۱۹۴۰ یک تحول و تغییر بسیاری در تربیت بدنی معلولین صورت گرفت و حرکات و فعالیت و تمرینات ورزشی به عنوان ابزاری برای بهبود و رشد توانائیهای اجتماعی ، ذهنی و جسمی ساخته شد تا جایی که در سال ۱۹۶۵ انجمن آمریکایی تندرستی ، تربیت بدنی و تفریحات سالم اقدام به پایه گذاری پروژه هایی در زمینه آماده سازی عقب مانده های ذهنی با هدف افزایش مهارت های تفریحی و بدنی آنان نمود تا آنجا که امروزه رشته های علمی خاص معلولین از قبیل توانبخشی معلولین ، کاردرمانی ، فیزیوتراپی ، ورزش معلولین و حرکات درمانی با مباحثی پیچیده و جدید راهنما و در خدمت این جامعه قرار گرفته است .
بنابراین ، با توجه به اهمیت و جایگاه حرکات بدنی و ورزش در نزد جامعه معلول ذهنی و جسمی تلاش طرح حاضر بر آنست که با ارائه یک نمونه طرح اجرایی در مدارس استثنایی محیطی فعال و هدف مند برای دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی فراهم آورد .
روش شناسی :
طرح حیاط تندرستی با هدف تقویت مهارتهای بنیادی و جسمانی و عقلانی دانش آموزان بصورت عملیاتی در دبستان استثنایی جهاد شهرستان قوچان با آمار دانش آموزی ۱۰۰ نفر در پایه های اول تا پنجم با مشخصات ۶۰۰ متر مربع مساحت و شامل ۱۱ ایستگاه بود که این حیاط به طول ۳۰ متر و عرض ۲۰ متر ، با ایستگاههای متنوع و وسایل گوناگون که هدف مشخصی را دنبال می کردند طراحی و ساخته شد . این پژوهش از نوع پژوهش های توصیفی ـ مشاهده ای بوده که بعد از احداث حیاط دانش آموزان در زنگ ورزش و زنگهای تفریح که ساعات قابل ملاحظه ای از سال تحصیلی را به خود اختصاص می دهد در این حیاط به فعالیت و بازی پرداخته و در نهایت توسط مربیان و معلمان دانش آموزان مهارتهای پایه و بنیادی دانش آموزان مشاهده شده بصورت گزارش تهیه شد و در پایان با استفاده از آمار توصیفی مشاهدات کیفی به کمیت تبدیل و بصورت ارقام آماری و جداول و نمودارهای توصیفی نشان داده شد
یافته ها :
تجزیه و تحلیل مشاهدات و گزارشات معلمان پایه ها و مربیان نشان داد که حدود ۷۰ درصد دانش آموزان در طی سال تحصیلی روزانه حدود ۳۰ دقیقه زنگهای تفریح را بصورت فعال در این محوطه به فعالیت های گوناگون با توجه به علاقه مندی انجام می دادند که بطور تقریبی در هر ماه ۷۸۰ دقیقه زنگ تفریح و ۳۶۰ دقیقه زنگ ورزش را در حیاط به فعالیت پرداختند که در طول ۹ ماه تحصیلی حدود ۱۰۲۶۰ دقیقه در این حیاط به بازی و تقویت مهارت ها مشغول بودند حدود ۳۰ درصد دانش آموزان با محدودیت حرکتی بالایی که داشتند و یا اینکه جزء دانش آموزان ناشنوا بودند که این حیاط نیازهای حرکتی آنها را در حد پائین براورده کرده بنابراین در این طرح فعال نبودند .
اغلب مربیان و معلمان در گزارشات و مشاهدات خود یک روند صعودی در پیشرفت مهارتهای بنیادی و شناختی و ذهنی را در زمینه حرکات و فعالیت بدنی در کودکان نشان دادند و هیچگونه آسیب جسمانی در طی سال تحصیلی گزارش نشده است .
بحث و بررسی :
از آنجا که حرکت و فعالیت های جسمانی در دانش آموزان کم توان ذهنی و جسمی در حکم غذای ثانویه محسوب می شود و با توجه به اوقات فراغت دانش آموزان که زمان قابل توجهی در طول سال تحصیلی می باشد و ارائه برنامه و بازیها و تفریحات و سرگرمی های حرکتی در این ساعت می تواند بسیار کارساز باشد لذا برنامه ریزی و طراحی فضاهایی با امکانات ایمن و فضای ، با نشاط در مدارس می تواند انگیزه فعالیت و رغبت دانش آموزان را در این امر بالا برده و سبب بهبود جسمانی و عقلانی و ارتقاء مفاهیم مرتبط با سلامت دانش آموزان گردد لذا پیشنهاد می شود ، تا در کلیه مدارس استثنایی کشور امکاناتی فراهم آید تا دانش آموزان بتوانند با توجه به توان و تفاوتهای فردی از آن امکانات و وسایل استفاده نموده و از حرکات و بازیها لذت ببرند چرا که حرکت جسمانی حرکت روانی را نیز بدنبال خواهد داشت .