در طول سه دهه اخیر,برنامه های بسیار متنوعی جهت پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر طرح ریزی شده است.در این جلسه به مهم ترین استراتژی هایی که می توانند در پیشگیری از مصرف و سوء مصرف مواد مؤثر واقع شوند می پردازیم.اگر چه هر استراتژی جداگانه مورد بحث قرار می گیرد,لیکن برای پیشگیری جدی و ریشه کن کردن اعتیاد باید از طرق گوناگون وروی عوامل مختلف عمل کرد.
استراتژی های پیشگیری از اعتیاد
مهم ترین استراتژی های پیشگیری از اعتیاد که در جهان از آن استفاده می شود عبارتند از:
۱: آگاه سازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد مخدر
۲: افزایش مهارتهای زندگی مانند مهارت تصمیم گیری,حل مسئله,ارتباطات اجتماعی
۳: تقویت فعالیت های جایگزین به جای مواد مخدر برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان و جوانان
۴: مشاوره مداخله حین بحران,در بحرانهای مختلف در طول زندگی
۵: ارتقاء فرهنگی و مذهبی
۶: تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد مخدر
۷: درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد
۸: استراتژی های پیشگیری از اعتیاد
۹: استراتژیهای فوق را می توان در قالب فعالیت های زیر دنبال کرد:
۱۰: فعالیت های متمرکز بر فرد
۱۱: فعالیت های متمر کز بر آموزش و آگاه سازی والدین
۱۲: فعالیت های متمر کز بر معلمان و مدرسه
۱۳: فعالیت ها ی پیشگیری با استفاده از رسانه ها
۱۴: فعالیت های پیشگیری از طریق محل های کار و مکان های تجمع
۱۵: فعالیت های پیشگیری با استفاده از شبکه مراقبت های بهداشتی اولیه
۱۶: وضع و اجرای قوانین و مقررات
آگاه کردن جامعه از خطرات و مضرات مصرف مواد
بهترین شیوه اگاه کردن افراد تشکیل جلسات گروهی و بحث و تبادل نظر در باره موضوع مورد نظر می باشد.نقش شما هدایت و نظارت بر جلسات است.
گروه های مختلفی که باید تحت پوشش فعالیت های آگاه سازی قرار بگیرند عبارتند از: نوجوانان و جوانان, والدین, افراد کلیدی منطقه
نوجوانان و جوانان
باید خطرات و عواقب مصرف مواد را به نوجوانان و جوانان اموزش دهید.
اطلاعات ارائه شده باید صحیح و از نظر علمی معتبر باشد.
از ترساندن بیش از حد و بیان مطالب اغراق آمیز,خود داری نمایید.
نباید حس کنجکاوی نوجوان را با طرح اثار خوشایند احتمالی بر انگیزید.
نباید نحوه به دست اوردن و مصرف مواد را آموزش دهید.
بهتر است بیشتر به مطالبی بپردازیید که خطرات حتی یک بار مصرف مواد را منتقل می نماید.
بیشتر عوارض و خطرات کوتاه مدت مواد را که فوری و یا در آینده نزدیک رخ می دهند مطرح نمایند.
بر عوارضی که معمولا برای نوجوانان و جوانان اهمیت دارد تاکید کنید.
احساس مسئولیت انان را در قبال حفظ خود و اطرافیان از خطر مواد پرورش دهید.
مطالب آموزشی و نحوه باید بر سن,علائق و نیاز های گروه هدف منطبق باشد.مثلا برای گروه های نوجوانان و جوانان که هنوز ازدواج نکرده اند طرح پیام{اعتیاد= طلاق} اثر چندانی نخواهد داشت.
پیام های آموزشی باید با شناخت فرهنگ و باور های گروه های مختلف هدف برنامه ریزی شود.برای مثال پیام {اعتیاد ظلم به جامعه است} بر افرادی که به ارزش های فردی اهمیت می دهند تاثیری ندارد.
ارائه حجم زیاد اطلاعات در یک زمان کوتاه, میزان یادگیری فرد را کاهش می دهد.
از آنجا که کسب هر دانشی مو جب تغییر رفتار نمی شود,آموزش باید دارای سه جنبه باشد
انتقال مناسب دانش و اطمینان از درک و فهم آن از طرف مخاطب.
ایجاد انگیزه با تاثیر بر احساسات و نگرش ها
ارائه واضح و روشن الگو های رفتاری مناسب
والدین
ابتدا باید والدین را آگاه نمایید که احتمال ابتلای فرزندشان به اعتیاد وجود دارد و هیچ نوجوان وجوانی از خطر اعتیاد مصون نیست.
یاد آور شوید که در محافظت از فرزندانشان در مقابل اعتیاد مسئول هستند و می توانند با هشیاری از ابتلای آنان پیشگیری نمایند.
باید به والدین تذکر بدهید که باید با مصرف نکردن سیگار و مواد,الگوی مناسبی برای فرزندانشان باشند.
والدین نباید اجازه مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشک,سیگار یا مواد را به فرزندانشان بدهند.
به محض اطلاع از مصرف مواد توسط فرزندشان,فورا به خانه بهداشت یا مراکز درمانی مراجعه کنند.
مطالب زیر را باید به والدین آموزش دهید:
مواد شایع در منطقه زندگی,شکل و اسامی رایج آنها و ابزاری که برای مصرف مواد استفاده می شود.
نحوه تهیه و محل مصرف مواد
عوامل و مو قعیت هایی که موجب مصرف مواد می شود
علائم مصرف مواد
عوارض و خطرات کوتاه مدت و طولانی مدت مصرف مواد
مسئولان محلی و افراد کلیدی منطقه
در هر منطقه برخی افراد مرجع, معتمد, ریش سفید و … هستند که در حقیقت جریان امور منطقه را به دست دارند, مانند مسئولان فرمانداری, بخشداری, ماموران انتظامی, معلمان و معتمدان محل که باید به طور دوره ای و منظم درگیر در فعالیت پیشگیری از مواد قرار گیرند.
نقش آنان را به عنوان الگوی مردم متذکر شوید و از آنان بخواهید که از بیان مطالب و رفتارها و مطالب مخالف با بر نامه های پیشگیری پرهیز کنند.
از آنها بخواهید که در شناسایی افراد در معرض خطر ویا مصرف کننده مواد کمک وموارد شناسایی شده را به خانه بهداشت و یا مراکز درمانی دیگر ارجاع دهند.
نقش آنان را در اطلاع رسانی به مردم و ترویج فعالیت های پیشگیری متذکر شوید.
از آنان بخواهید که در اجرای قوانین ضد مواد در محل کار خود کوشا باشند.
فعالیت های جایگزین برای افراد در معرض خطر
همه افراد از اوقات فراقت خود به دلخواه استفاده می کنند,افرادی که برای گذراندن این اوقات برنامه ریزی مناسبی نداشته باشند,ممکن است از ساعات بیکاری و آزاد خود به طور غیر سازنده ای استفاده کنند.معمولا در چنین اوقاتی است که افراد برای اولین بار با مواد آشنا می شوند و به سمت آن می روند.
یکی از وظایف همه ما در پیشگیری از اعتیاد,برنامه ریزی فعالیت های جایگزین برای افرادی است که احتمالا از مصرف مواد برای گذراندن اوقات فراغت خود استفاده میکنند.
برای برنامه ریزی و اجرای موفق تر فعالیت های جایگزین موارد زیر اهمیت دارند
فعالیت هایی انتخاب شوند که برای گروه هدف جالب و جذاب باشند.
برای ایجاد ارتباط سالم وبیشتر همسالان با یکدیگر فرصت هایی را فراهم نمایند.
افراد شرکت کننده در برنامه,در انتخاب و یا در برنامه ریزی و اجرای برنامه مشارکت فعال داشته باشند.
اجرای برنامه با نظارت افراد معتمد صورت گیرد و در برنامه های کودکان و نوجوانان فرصت های مناسبی برای روابط مثبت با بزرگسالان فراهم شود.
اجرای برنامه با برقراری نظام مداوم تشویق(دادن مدال)با جدیت و به طور مستمر پیگیری شود.
فعالیت های جایگزین می تواند شامل موارد زیر باشد:
فعالیت های اجتماعی مثبت و هدفمند,مانند بسیج شدن برای نظافت یا نقاشی محله,کمک به افراد ناتوان,ساختن میز سیمانی شطرنج و پینگ پنگ در محل تجمع نوجوانان
فعالیت هایی که به تقویت خلاقیت و شکوفایی نوجوان کمک می کند,مانند اجرای نمایش یا برگزاری مسابقات هنری
فعالیت های سالم مفرح و توام با هیجان,مانند کوهنوردی جمعی
فعالیت هایی که با کسب اطلاعات و تقویت مهارت های پرهیز از مواد همراه باشد مانند گروه هایی که برای آموزش اطلاعات مربوط به مواد یا مهارت زندگی, به ساکنین محله, تشکیل می شود.
آموزش مهارت های زندگی
علت اعتیاد بعضی از افراد,ناتوانی آنها در رویارویی با سختی ها و مشکلات زندگی است.نا اشنایی با مکانیسم های مناسب,موجب شکنندگی و در نتیجه پناه بردن انها به اعتیاد می شود.بنابر این,آموزش مهارت ها,قدرت دفاعی افراد را در برابر مشکلات افزایش می دهد و مانع از گرایش آنها به اعتیاد می شود.
ارتقاء فرهنگی
یکی از بستر های اصلی پیشگیری از سوء مصرف مواد,ارتقای فرهنگی است که فقط با توجه به شرایط اجتماعی وفرهنگی هر منطقه قابل تعیین است. لذا این دستور کار را باید با شرایط منطقه خود تطبیق دهید.
دقت نمایید اینجا مرتب از واژه جامعه استفاده می شود.جامعه دو قسمت اصلی دارد:مسئولان و مردم.بنابر این همه برنامه ریزی های اجتماعی باید شامل مسئولان و مردم باشد.
ارتقای فرهنگی
۱: ارتقای دانش جامعه
۲: حساسیت جامعه به مشکلات خود
۳: مسئولیت مستقیم افراد جامعه
۴: ترغیب اقدامات داوطلبانه محلی
۵: بازگشت به ضوابط و ارزشهای زیر بنایی
۶: مرحله بندی و تعیین اهداف کوچک و قابل دسترسی
۷: تعریف دقیق شرایط و قراردادهای جدید
ارتقاء دانش جامعه
معمولا هر چه دانش افراد جامعه بیشتر باشد,آسیب پذیری آنها در برابر سوءمصرف مواد کمتر است
تشویق مردم به خواندن روز نامه و برنامه های صدا و سیما و استفاده از کتابخانه های عمومی برای افزایش آگاهی های مردم بسیار مفید است.
برگزاری مسابقات برای رده های سنی مختلف و سخن رانی
حساسیت جامعه به مشکلات خود
معمولا افراد یا مشکلات جامعه خود را نمی شناسند یا در مورد ان کلی گویی می کنند.
گروه های معتادان و انواع مشکلات آنها کمتر مورد بحث قرار می گیرد.
تشویق افراد جامعه در قالب گروه های مختلف ویا در جلسات مشترک برای بحث و تبادل نظر در این خصوص می تواند مفید باشد.
مسئولیت مستقیم افراد جامعه
افراد هر جامعه,معمولا حل مشکلات را وظیفه دیگران می دانند.مثلا دولت را تنها مسئول گرانی و نیروی انتظامی را مسئول مهار اعتیاد می دانند.
تلاش کنید افراد جامعه با فرض اینکه هیچ حمایتی از خارج از منطقه نخواهند داشت برای حل مشکلات خود اقدام کنند.
اگر افراد باور کنند که مسئول مشکلات خود هستند در بحث ها راه حل مناسب را پیدا خواهند کرد.
ترغیب اقدامات داوطلبانه محلی
این تفکر که برای رفع هر مشکلی,به حضور دیگران و سرمایه جدید نیاز است,نشانی از عقب ماندگی فرهنگی جامعه است.
هنگامی که افراد جامعه با ابعاد مختلف مشکل اشنا شدند و آمادگی رفع آن را پیدا کردند,باید دقت کرد که این اقدامات داوطلبانه و به دست افراد محلی,یعنی از طریق فرهنگ نوع دوستی و با استفاده از اوقات فراغت و امکانات موجود انجام شود.
مثلا در مورد اعتیاد جوانان یک منطقه,معتمد محل به اتفاق چند جوان دلسوز می تواند اقداماتی داوطلبانه برای هدایت جوانان دچار مشکل انجام دهد.
بازگشت به ضوابط و ارزشهای زیر بنایی
اگر اقدامات فوق درست صورت گیرد راه کارهای زیر بنایی به دست می آید که در اکثر جوامع شامل نظم,پاکیزگی,ادب و حفظ سلامت است.
بکوشید این راه کارها را نهادینه کنید,یعنی افراد جامعه را به تامل در آنها ترغیب کنید تا برای نیل به آنها روشهایی تدوین کنند.
مرحله بندی برنامه و تعیین اهداف کوچک و قابل دسترسی
برای رسیدن به اهداف بزرگ مثل ارتقای فرهنگی باید از هدف های کوچک و قابل دسترس شروع کرد.
برای تحقق همه این امور به تبلیغات وسیع,همه جانبه و به خصوص,دایمی افراد معتمد محل,معلمان و رسانه ها نیاز است.
تعریف دقیق شرایط و قراردادهای جدید
اغلب موقعیت ها و روابط در جوامع, تعریف نشده ادامه می یابد.اما وقتی ارتقاء فرهنگی جامعه هدف است,همه روابط باید بدقت تعریف شوند.
مثلا اگر سیگار کشیدن در مسجد ممنوع است,باید اطلاعیه ای در این مورد در معرض دید نماز گران قرار داد و از آنان خواست که ان را اجرا کنند.
یا می توان قراردادها و مرام نامه ای جدید تعریف کرد. مثلا اگر کسبه یک محله به این نتیجه برسند که دیگر در محل کسب خود سیگار نکشند این موضوع باید بصورت یک مرام نامه نوشته شود و در مغا زه ها در معرض دید افراد قرار گیرد.