تغذیه با شیر مادر
شروع تغذیه با شیر مادر ظرف یک ساعت اول تولد و تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول می تواند جان بیش از یک میلیون نوزاد را نجات دهد.
سالهاست که نقش اساسی تغذیه با شیر مادر در رشد و سلامت کودکان و همچنین سلامت مادران نقش شناخته شده است و به تنهایی در شش ماه اول تولد برای شیر خوار کافی است.
همه مادران قادر به شیر دادن هستند.این واقعیتی است که باید به طور صحیح به مادران تفهیم گردد.و در این بین حمایت جامعه و حمایت خانواده از مادرام اهمیت ویژه ای دارد.
تغذیه با شیر مادر از دیدگاه های مختلف
-
از دیدگاه اسلام
-
توصیه شکرگزاری از مادر پس از شکر گزاری از خالق(سوره لقمان آیه ۱۴)
-
در قرآن مدت شیر دادن دو سال تمام ذکر شده است.(سوره بقره آیه ۱۳۳)
(اکنون بعد از ۱۴۰۰ سال سازمان بهداشت جهانی، مدت دو سال شیر مادر را تاکید نموده است) -
برای کودک شیری بهتر از شیر مادر نیست (پیامبر اکرم ص)
-
-
از دیدگاه سازمان های بین المللی:
-
با افزایش ترویج شیر مادر،کاهش چشمگیری در نرخ مرگ و میر نوزادان ایجاد می شود.(سازمان ملل)
-
استراتژی جهانی، تغذیه شیرخواران و کودکان خرد سال(بیانیه مشترک سازمان جهانی بهداشت و یونیسف):
-
ارتقاء وضعیت تغذیه، رشد و تکامل و سلامت کودکان از طریق تغذیه مطلوب و بنا بر این حفظ بقاء شیر خواران و کودکان خرد سال.
-
تغذیه انحصاری با شیر مادر برای ۶ ماه اول و تداوم تغذیه با شیر مادر برای مدت ۲ سال همراه با تغذیه تکمیلی به موقع،کافی،سالم و مناسب
-
حمایت های تغذیه ای اجتماعی مادر.
-
-
اولین اقدام بلافاصله پس از تولد:
بلافاصله پس از تولد نوزاد را برروی سینه مادر گذاشته، و با ایجاد تماس پوستی بین مادر و نوزاد، اولین رابطه شیردهی را آغاز می کنیم. این اقدام به حدی ارزشمند است که حتی توصیه شده است، قبل از قطع بند ناف ، این کار انجام شود. مگر اینکه وضعیت عمومی مادر و نوزاد به عللی مساعد نباشد و نیاز به مراقبت ویژه ای داشته باشد. تحقیقات نشان می دهد اگر مادر نوزاد خود را در ساعت اول تولد به پستان خود بگذارد و بدن مادر و نوزاد با یکدیگر تماس داشته باشد، شیردهی موفق تر خواهد بود.
بلافاصله پس از تولد نوزاد را برروی سینه مادر گذاشته، و با ایجاد تماس پوستی بین مادر و نوزاد، اولین رابطه شیردهی را آغاز می کنیم. این اقدام به حدی ارزشمند است که حتی توصیه شده است، قبل از قطع بند ناف ، این کار انجام شود. مگر اینکه وضعیت عمومی مادر و نوزاد به عللی مساعد نباشد و نیاز به مراقبت ویژه ای داشته باشد. تحقیقات نشان می دهد اگر مادر نوزاد خود را در ساعت اول تولد به پستان خود بگذارد و بدن مادر و نوزاد با یکدیگر تماس داشته باشد، شیردهی موفق تر خواهد بود.
مطمئن باشید شما قادرید به نوزاد خود شیر بدهید:
شیردادن به کودک ، نه تنها برای او لذت بخش است، بلکه برای شما نیز بسیار لذت بخش است شما با این کار بهترین تغذیه ای را که خداوند در اختیارتان گذاشته است، به کودک می دهید.
بنا بر این اگر در روزهای نخست با مشکلاتی مواجه شدید، نا امید نشوید.شما و کودکتان باید این مهارت جدید را با هم یاد بگیرید.اگر در ابتدا به نظر می رسد که نوزادتان نمی داندچطور مک بزند،یا به مدت طولانی مک نمی زند،صبور باشید.سختی کار فقط در حدود یک هفته اول است.
پس از آن ماه ها تغذیه ای موفق و رضایت بخش پیش رو خواهید داشت که امتیازات زیادی برای شما و کودکتان خواهد داشت.
شیردادن به کودک ، نه تنها برای او لذت بخش است، بلکه برای شما نیز بسیار لذت بخش است شما با این کار بهترین تغذیه ای را که خداوند در اختیارتان گذاشته است، به کودک می دهید.
بنا بر این اگر در روزهای نخست با مشکلاتی مواجه شدید، نا امید نشوید.شما و کودکتان باید این مهارت جدید را با هم یاد بگیرید.اگر در ابتدا به نظر می رسد که نوزادتان نمی داندچطور مک بزند،یا به مدت طولانی مک نمی زند،صبور باشید.سختی کار فقط در حدود یک هفته اول است.
پس از آن ماه ها تغذیه ای موفق و رضایت بخش پیش رو خواهید داشت که امتیازات زیادی برای شما و کودکتان خواهد داشت.
فوائد و امتیازات شیر مادر:
-
تغذیه با شیر مادر وسیله ای برای ارتقاء سلامت مادر و کودک
-
شیر مادر اولین واکسن نوزاد در برابر بیماری ها است.شیر روزهای اول(آغوز)کم،اما برای نوزادبسیار ضروری و کافی است.و بدن نوزاد را در برابر بسیاری از بیماری ها در امان نگاه می دارد.
-
شیر مادر امکان عفونت های گوارشی بخصوص اسهال و استفراق را کاهش می دهد.و در صورت ابتلا به اسهال،شیر مادر در درمان آن موثر بوده و منجر به بهبود می گردد.
-
شیر مادر همواره آماده ، در دسترس ، با حرارت مناسب، استریل(دور از آلودگی)،ارزان و به صرفه است.
-
علاوه بر ارزش غذایی شیر مادر، یکی از مهم ترین مزیت های شیر مادر ارتباط بین کودک و مادر است.و برای نوزاد امنیت روانی و رشد عاطفی را به دنبال خواهد داشت.به طوری که شیردهی در آغوش مادر در تکوین شخصیت کودک تاثیر به سزایی دارد.
-
شیر مادر علاوه بر پیشگیری از بیماری های گوارشی از بیماری های تنفسی و مجاری ادراری نیز جلوگیری می کند.
-
شیر مادر متناسب با نیازهای انحصاری نوزادان است.برای مثال همه نیازهای غذایی نوزاد نارسی،در شیر مادر خود، یافت می شود.و به تناسب تغییر نیازهای طفل این ترکیب تغییر می کند.
-
آثار آرام بخش در کودکی که شیر مادر خورده تا سالها ادامه می یابد و اضطراب در او نمود بسیار کمتری دارد.
-
شیر مادر ضریب هوشی کودک را تا ۸ واحد افزایش می دهد.
-
شیر مادر حاوی همه نیازهای غذایی کودک است و نیازی به دریافت مکمل ها ندارد(به جز قطره مولتی ویتامین یا آ د که از ۱۵ روزگی ممکن است تجویز شود و یا مکمل آهن)
-
شیر مادر سهل الهضم است.
-
شیر دادن مادر موجب برگشت سریع رحم مادر به اندازه طبیعی شده و خونریزی بعد از زایمان را کاهش می دهد.
-
شیر دادن به نوزاد احتمال ابتلا به سرطان سینه،رحم،و تخمدان را در مادر کاهش می دهد.
-
اگر شیر دهی به روش صحیح انجام گیرد به فاصله گذاری بین تولدها کمک می کند.
-
آغوز:
آغوز اولین ترشحات شیر است که به رنگ زرد و غلیظ می باشد و طی ۳ یا ۴ روز بعد از زایمان از پستان مادر ترشح می شود و شیر دائم جای آن را می گیرد.
- آغوز به علت داشتن مواد ضد میکروبی به منزله اولین واکسیناسیون نوزاد به حساب می آید که نوزاد را از عوامل بیماری زا در امان نگاه می دارد.
-
خوردن آغوز سبب تسهیل در دفع نوزاد می شود کاهش زردی او نیز می شود.
-
تغذیه با آغوز باعث می شود معده و روده های نوزاد برای تغذیه با شیر مادر آماده شوند(باعث می شود مواد زائدی که در طول دوران زندگی درون شکمی در روده نوزاد ذخیره شده بیرون رانده شود)
روش شیر دادن به نوزاد:
مادر در هنگام شیر دادن باید وضعیت راحتی داشته باشد. معمولی ترین روش شیر دادن، بغل گرفتن نوزاد است.
به طوری که شانه نوزاد روی خم آرنج و سرش روی بازوی مادر قرار گیرد. صورت او مقابل پستان مادر و سرو بدنش در یک امتداد باشد. باید دقت کنید دست نوزاد که در تماس با بدن مادر است در پهلوی مادر قرار گیرد، نه میان بدن نوزاد و مادر. در این حالت نشیمنگاه نوزاد با دست مادر حمایت می شود. تا حد امکان سعی کنید در هنگام شیر دادن تماس پوستی با نوزاد داشته باشید.
مادر در هنگام شیر دادن باید وضعیت راحتی داشته باشد. معمولی ترین روش شیر دادن، بغل گرفتن نوزاد است.
به طوری که شانه نوزاد روی خم آرنج و سرش روی بازوی مادر قرار گیرد. صورت او مقابل پستان مادر و سرو بدنش در یک امتداد باشد. باید دقت کنید دست نوزاد که در تماس با بدن مادر است در پهلوی مادر قرار گیرد، نه میان بدن نوزاد و مادر. در این حالت نشیمنگاه نوزاد با دست مادر حمایت می شود. تا حد امکان سعی کنید در هنگام شیر دادن تماس پوستی با نوزاد داشته باشید.
پس از ایجاد وضعیت راحت برای مادر و در آغوش گرفتن نوزاد، مادر می تواند با انگشتان دست که به شکل سی انگلیسی قرار داده، پستان را گرفته و نوک آن را به گونه و لب نوزاد تماس دهد. در اوایل ممکن است این کار چند بار تکرار شود، تا نوزاد دهانش را به طور کامل باز کند. بهترین وضعیت قرار گرفتن نوک سینه در دهان به صورتی است که هاله سیاه نوک سینه در دهان نوزاد قرار گیرد نه فقط نوک سینه.
اگر فقط نوک سینه در دهان نوزاد قرار گیرد به تدریج نوک سینه حساس و درد ناک و گاهی نیز زخمی می گردد.
اگر فقط نوک سینه در دهان نوزاد قرار گیرد به تدریج نوک سینه حساس و درد ناک و گاهی نیز زخمی می گردد.
چه نشانه هایی به شما اطمینان میدهد که شیر دهی به خوبی انجام می شود؟
-
سر و بدن نوزاد در یک امتداد قرار دارند
-
صورت نوزاد روبه روی پستان مادر و چانه اش به پستان چسبیده است
-
لب تحتانی نوزاد به طرف خارج برگشته و قسمت کمی از هاله پستان در با لای لب فوقانی او مشاهده می شود و شاید در زیر لب تحتانی نشانه ای از هاله پستان دیده نشود(فقط در صورت بزرگ بودن هاله قسمتی از آن قابل مشاهده خواهد بود)
-
مکیدن شیر توسط نوزاد کند ولی عمیق است
-
صدای بلعیده شدن شیر به خوبی شنیده می شود.
-
مادر هنگام شیر دادن احساس درد و ناراحتی نمی کند
-
پستان مادر راه تنفسی بینی را مسدود نکرده است.
چه نشانه هایی نحوه شیر دهی نامناسب را به شما نشان می دهد
-
بدن نوزادبه خوبی قرار نگرفته و در تماس مستقیم با مادر نیست.
-
سرش به عقب برگشته و یا به جلو خم شده است
-
لبهای نوزاد یا به داخل برگشته یا به حالتغنچه قرار دارند
-
قسمت زیادی از هاله در بالا و در پائین لبها بخصوص زیر لب تحتانی مشاهده می شود
-
مکیدن ها بسیار سطحی و تند است
-
صدای بلعیدن شیر شنیده نمی شود و در عوض صدایی شبیه ملچ و ملوچ به گوش می رسد
-
هنگام مکیدن نوزاد،مادر احساس درد می کند و گاهی نوک پستان دچار زخم می شود
حالات مختلف شیر دادن:
۱- روش متداول(گهواره ای)
۲- روش گهواره ای متقابل:
این روش شبیه روش گهواره ای است و لیکن مادر با دست مقابل شیرخوار را نگه می دارد.در این روش شیرخوار روی بالش و در آغوش مادر و در حالت افقی یا نیمه نشسته قرار می گیرد
۳- روش زیربغلی(فوتبالی)
در این روش نوزاد روی بالش در کنار و زیر بغل مادر و رو به بالا قرار می گیرد.این روش برای شیر دهی نوزادان دو قلو به طور همزمان،نارس و سزارینی بسیار مناسب می باشد
۴- روش خوابیده به پهلو:
این روش در بعد از سزارین،عدم توانایی در نشستن مادر و تغذیه شبانه شیرخوار بسیار مناسب است
۵- سایر روش ها:
این روش برای مادرانی که شیر فراوان داردند مورد استفاده قرار می گیرد تا باعث پیشگیری از پاشیدن شیر در دهان نوزاد شود.
این روش برای شیر خوارانی که از گرفتن پستان امتناع می کنند و یا نوزادانی که شکاف کام و لب دارند استفاده می شود.
علل شیر نخوردن نوزاد
۱- روش شیر دادن و گذاشتن پستان در دهان نوزاد صحیح نمی باشد.
۲- نوک پستان مشکل دارد.ممکن است نوک پستان بزرگ،صاف،زخم و یا دارای عفونت و آبسه باشد.
۳- گرفتگی بینی نوزاد باعث می شود از خوردن شیر امتناع کند.
۴- انجام تغذی نوزاد با مایعاتی دیگر غیر از شیر مادر،منجر به سیری کاذب نوزاد و عدم تمایل به مکیدن پستان مادر خواهد شد.
۵- ممکن است دهان نوزاد دچار برفک شده باشد که ناراحتی ناشی از آن باعث می شود نوزاد به خوبی قادر به خوردن شیر مادر نباشد
۶- بروز علائمی مثل تب،اسهال،سرماخوردگیو زردی شدید نیز می تواند از عوامل شیر نخوردن نوزاد باشد.
۷- اضطراب بی قراری و کم حوصلگی مادر،می تواند در شیر نخوردن نوزاد موثر باشد.
۱- روش شیر دادن و گذاشتن پستان در دهان نوزاد صحیح نمی باشد.
۲- نوک پستان مشکل دارد.ممکن است نوک پستان بزرگ،صاف،زخم و یا دارای عفونت و آبسه باشد.
۳- گرفتگی بینی نوزاد باعث می شود از خوردن شیر امتناع کند.
۴- انجام تغذی نوزاد با مایعاتی دیگر غیر از شیر مادر،منجر به سیری کاذب نوزاد و عدم تمایل به مکیدن پستان مادر خواهد شد.
۵- ممکن است دهان نوزاد دچار برفک شده باشد که ناراحتی ناشی از آن باعث می شود نوزاد به خوبی قادر به خوردن شیر مادر نباشد
۶- بروز علائمی مثل تب،اسهال،سرماخوردگیو زردی شدید نیز می تواند از عوامل شیر نخوردن نوزاد باشد.
۷- اضطراب بی قراری و کم حوصلگی مادر،می تواند در شیر نخوردن نوزاد موثر باشد.
چگونه از کافی بودن شیر مادر برای نوزاد مطمئن شویم؟
راههایی وجود دارند که می تواند ما را از کافی بودن شیر دریافتی نوزاد ، مطمئن کند:
۱- ترشح شیر در روزهای اول بعد از زایمان کم است.اما همین مقدار کم نیاز تغذیه ای نوزاد را تامین می کند.پس نگرانی مادران در این مورد کاملا بی مورد است.
۲- بیشتر نوزادانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه می کنند،به طور متوسط ۸ تا ۱۲ باردرشبانه روز شیر می خورند و هر بار دست کم هر پستان را به مدت ۱۰ دقیقه می مکند.و گاهی نیز می توان صدای فرودادن شیر از گلوی نوزاد را شنید.
۳- با توجه به اینکه در ۲ تا ۳ روز اول تولد تغذیه نوزاد از طریق در یافت آغوز انجام می گیرد،و چون میزان آغوز به طور طبیعی کم می باشد در این مدت نوزاد ۱ تا ۲ پوشک در روز خیس می کند.اما از روز سوم تا چهارم که ترشح شیر زیاد می شود تعداد پوشک های مرطوب شده به بیش از ۶ تا ۸ پوشک می رسد.
(هرچه دریافتی شیر بیشتر شود،تعداد خیس کردن پوشک نیز بیشتر می شود)
۴- تا روز سوم پس از تولد مدفوع تیره رنگ استو از روز چهارم به بعد(تا حدود ۶ هفته اول تولد)۲ تا ۵ بار مدفوع در شبانه روز طبیعی می باشد.در صورتی که حجم مدفوع کم باشد تعداد دفع مدفوع خیلی بیشتر می شود.
۵- نوزاد پس از هر بار شیر خوردن می خوابد.
۶- نوزاد هوشیار وپر جنب و جوش و فعال است
۷- یکی از راه های اطمینان یافتن ازکافی بودن شیر مادر، وزن گیری مناسب نوزاد است.
راههایی وجود دارند که می تواند ما را از کافی بودن شیر دریافتی نوزاد ، مطمئن کند:
۱- ترشح شیر در روزهای اول بعد از زایمان کم است.اما همین مقدار کم نیاز تغذیه ای نوزاد را تامین می کند.پس نگرانی مادران در این مورد کاملا بی مورد است.
۲- بیشتر نوزادانی که منحصرا از شیر مادر تغذیه می کنند،به طور متوسط ۸ تا ۱۲ باردرشبانه روز شیر می خورند و هر بار دست کم هر پستان را به مدت ۱۰ دقیقه می مکند.و گاهی نیز می توان صدای فرودادن شیر از گلوی نوزاد را شنید.
۳- با توجه به اینکه در ۲ تا ۳ روز اول تولد تغذیه نوزاد از طریق در یافت آغوز انجام می گیرد،و چون میزان آغوز به طور طبیعی کم می باشد در این مدت نوزاد ۱ تا ۲ پوشک در روز خیس می کند.اما از روز سوم تا چهارم که ترشح شیر زیاد می شود تعداد پوشک های مرطوب شده به بیش از ۶ تا ۸ پوشک می رسد.
(هرچه دریافتی شیر بیشتر شود،تعداد خیس کردن پوشک نیز بیشتر می شود)
۴- تا روز سوم پس از تولد مدفوع تیره رنگ استو از روز چهارم به بعد(تا حدود ۶ هفته اول تولد)۲ تا ۵ بار مدفوع در شبانه روز طبیعی می باشد.در صورتی که حجم مدفوع کم باشد تعداد دفع مدفوع خیلی بیشتر می شود.
۵- نوزاد پس از هر بار شیر خوردن می خوابد.
۶- نوزاد هوشیار وپر جنب و جوش و فعال است
۷- یکی از راه های اطمینان یافتن ازکافی بودن شیر مادر، وزن گیری مناسب نوزاد است.
راههای موثر در افزایش و تداوم شیردهی:
۱- شروع شیردهی در ساعت اول تولد
۲- شیردهی مکرر در طول شبانه روز
۳- تخلیه کامل پستانها توسط نوزاد یا شیردوش،برای هر زمانی که احساس می شود تولید شیر بیش از نیاز شیرخوار است.
۴- تغذیه انحصاری از شیر مادر تا ۶ ماهگی،به بیان دیگر از دادن پستانک،شیرخشکو سایر مایعات،بجز شیر مادر تا ۶ ماهگی خودداری گردد.
۵-حفظ آرامش و آسودگی مادر، زیرا فشارهای عصبی مانع ترشح شیر مادر، و یا ترشح را کم می کند.
۶-سعی کنید شیر دهی با روش صحیح انجام گیرد.
۷-نزدیک بودن عمل نگهداری شیرخوار با جایی که مادر شاغل می باشد،در تداوم شیردهی موثر است.دوشیدن پستانها:
معمولا عمل دو شیدن پستانها به منظور تغذیه و ذخیره سازی شیر مادر در مواردی که شرایط شیر خوار و مادر اجازه تغذیه مستقیم از پستان را ندهد،انجام می شود.و لیکن دوشیدن پستان درموارد زیر بسیار مفید و ضروری بوده و باید به مادران کمک نمود تا در این امر مهارت لازم را کسب کنند:
شیر دوشیده شده مادر، چنانچه در ظرف تمیز و استریل و سرپوشیده نگهداری شود، حدود ۶ تا ۷ ساعت در حرارت اتاق و ۲۴ تا ۴۸ ساعت در یخچال قابل استفاده است.
برای اینکه بتوان شیر دوشیده شده مادر را مدت طولانی تری نگهداری کرد، باید آن را در ظروف پلاستیک استریل شده و در دار که فقط دو سوم آن از شیر پرشده باشد، ریخت و پس از درج تاریخ دوشیدن شیر، در فریزر (۱۸-)گذاشت. و ظرف ۳ ماه می توان از آن استفاده کرد.
هنگام مصرف، ظرف شیر یخ زده را باید زیر آب گرم (یا داخل ظرف آب گرم ) ذوب و سپس آن را با قاشق یا فنجان به شیر خوار داد. زیرا استفاده از بطری باعث می شود به تدریج نوزاد از گرفتن پستان مادر خودداری کند.
شیر مصنوعی
شیرخوار تا ۶ ماه هیچ نیازی به تغذیه ای به جز شیر مادرش نداشته و می بایست در این مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر داشته باشد. مگر اینکه پزشک تشخیص غذای کمکی را زودتر از این مدت اعلام کند. مادرانی که با تحریک اطرافیان اقدام به دادن شیر مصنوعی به نوزاد خود می کنند (معمولا با این تحریک که شیر مادر کم است و بچه را سیر نمی کند)، لطمه جبران ناپذیری به نوزاد خود وارد خواهند کرد.
عوارض استفاده از پستانک و بطری
روش تغذیه با شیر مصنوعی
فقط در صورتی استفاده از شیر مصنوعی که پزشک توصیه به مصرف آن داشته باشد و در این صورت نوع شیرخشک نیز باید توسط پزشک معین گردد.
اگر نوزاد هم با شیر مادر هم با شیر خشک تغذیه می شود،ابتدا از هر دو سینه به نوزاد شیر داده شود سپس شیر خشک به او بدهید
