برخی از انواع عمده و رایج فوبی های خاص را با درمان مختصر رفتارآنها را بیان می کنم .
در-TR DSM-ινفوبی خاص به انواع حیوانات، محیط طبیعی(مثل طوفان)، خون – تزریق – جراحت، نوع موقعیتی(مثل اتومبیل) و سایر انواع (NOS)تقسیم شده است ولی من در اینجا بر مبنای تقسیم بندی سلیگمن و روزنهاون(آسیب شناسی روانی،ترجمه سیدمحمدی) به سه نوع عمده اشاره می کنم.(فوبی خون و درمان آن بعدآ توضیح داده می شود.)
۱- فوبی حیوانات:
معمولآ گربه ها ، سگ ها ، پرنده ها (رایجتر از همه کبوتر)، موشها، مارها و حشرات. این نوع فوبی عمومآ دراوان کودکی(غالبآ قبل از ۷ سالگی) شروع می شوند و تقریبآ هرگز بعد از بلوغ جنسی شروع نمی شوند.(البته زنان ممکن است به آن دچار شوند.) این فوبی معمولآ پس از بلوغ فروکش می کند اما به دلایل ناشناخته تعداد معدودی از آنها مقاوم می مانند و تا بزرگسالی ادامه می یابند. فوبی های حیوانی بسیار متمرکز هستند؛ یعنی فرد ممکن است از گربه بترسد ولی به سگها و پرندگان علاقه داشته باشد.اکثر فوبی های حیوانی(۹۵%) توسط زنان گزارش می شود .آنها افراد نسبتآ سالمی هستند و فوبی احتمالآ تنها مشکل روانی آنهاست.حدود ۶۰% آنها می توانند رویداد روشنی را برای شروع فوبی خود اشاره کنند ولی برای حدود ۴۰% رویداد ایجاد کننده ی روشنی وجود ندارد.
۲- فوبی موضوعات بی جان:
از جمله کثیفی، ارتفاعات، فضای بسته، تاریکی، آب جاری ، مسافرت، پرواز با هواپیما و باد اکثر این فوبی ها را تشکیل می دهند. مانند فوبی های حیوانی،نشانه ها بر یک موضوع متمرکزاند و افراد از جهات دیگر از نظر روانی بهنجارند. گاهی اوقات آغاز فوبی در حادثه ی آسیب زا نهفته است. این فوبی ها تا اندازه ای رایج تر از فوبی های حیوانی هستند. آنها بطور مساوی در زنان و مردان رخ می دهند و در هر سنی می توانند آغاز شوند.
۳- فوبی های بیماری و آسیب (nosophobia):
فرد مبتلا به این فوبی از داشتن یک بیمای خاص می ترسد. فرد مبتلآ معمولآ در سلامت کامل است، اما مدام نگران آن است که بیماری خاصی داشته باشد یا به زودی دچار آن شود.او بدن خود را برای یافتن کوچکترین علامت بیماری کاوش می کند و کوچکترین نشانه را دلیل بر بیماری می داند و مدام از پزشکی به پزشک دیگر مراجعه می کنند.البته بعضی از آنها ممکن است که به خاطر ترس از پیدا شدن علامت بیماری به هر قیمتی که شده از رفتن پیش پزشک بپرهیزند. در گزارشهای کلی از فوبی بیماری ، تفاوتهای جنسیتی وجود ندارد. ( گرچه فوبی سرطان بیشتر در زنان و فوبیهای بیماری آمیزشی تقریبآ همیشه در مردان رخ می دهند.) غالبآ مشکلات روانی دیگری این اختلال را همراهی می کند و این فوبی معمولآ در میانسالی ایجاد می شود. جالب است بدانیم که ترس از بیماری، اگر بیماری هم ایجاد نکند، علائم آن را به وجود می آورد و اینکه مبتلآ شدن به بیماری می تواند فوبی را مداوا کند.(در تشخیص افتراقی این اختلال باید خودبیماری انگاری وهذیان بیماری را در نظر گرفت.)
درمان رفتاری فوبی ها
درمانی که بیش از همه مورد مطالعه قرار گرفته و احتمالآ مؤثرترین روش درمان برای فوبی هاست، رفتار درمانی است.(کاپلان و سادوک،ترجمه پورافکاری) این درمانها انواع مختلفی دارند که مهمترین آنها عبارتند از :
۱- غرقه سازی: در این روش مراجع با وضعیتی که به شدت از آن می ترسد، روبرو می شود(مواجهه سازی) و از پاسخ اجتنابی او فعالانه جلوگیری به عمل می آید (جلوگیری از پاسخ).در کوتاه مدت قطعآ بیماران دچار افزایش اضطراب خواهند شد اما در دراز مدت از طریق فرایند خاموشی مطمئنآ اضطراب و اجتناب کمتری را تجربه خواهند کرد.برای مثال،فرد مبتلا به فوبی مکانهای بسته را به مدت چهار ساعت در یک کمد قرار می دهند.وقتی که بیمار را وادار به آزمودن واقعیت و ماندن در موقعیت فوبیک می کنند و بدین ترتیب پی می برد که هیچ فاجعه ای اتفاق نمی افتد،معمولآ فوبی خاموش می شود.این روش به صورت واقعی،خیالی و خیالی اغراق آمیز(کاهش خودبه خودی) اجرا می شود.
۲- حساسیت زدایی منظم:
روش حساسیت زدایی منظم(systematic desensitization) اولین بار توسط ژوزف ولپی(۱۹۵۸) برای درمان فوبی ها ابداع شد.در این روش بنا به اصل شرطی سازی تقابلی ، ابتدا پاسخهایی که با ترس مغایر هستند، شناسایی می شوند و بعد از مراجع خواسته می شود تا در موقعیتهایی که ترس تولید می کنند این پاسخهای مغایر با ترس را از خود بروز دهد.مبنای این درمان این است که بطور همزمان نمیتوان آرامش و اضطراب داشت.
این روش شامل سه مرحله است: آموزش آرمیدگی، تهیه سلسله مراتب اضطراب و شرطی سازی تقابلی(حساسیت زدایی).
درمرحله اول به مراجع یاد داده می شود تا ماهیچه های مختلف بدن خود را به آرامش کامل در آورد. در مرحله ی دوم،صحنه ها ایجاد کننده ی ترس از لحاظ ایجاد اضطراب از ضعیف ترین تا شدیدترین مرتب می شوند. پس از آموزش آرمیدگی و تهیه سلسله مراتب اضطراب، جریان حساسیت زدایی شروع می شود.در این مرحله مراجع پس از قرار گرفتن در حالت آرمیدگی، فرد با صحنه های ایجاد کننده ی ترس(بصورت خیالی وتجسمی) به ترتیب سلسله مراتب تهیه شده، مواجه می شود.
شواهد پژوهشی نشان می دهند که توانایی مقابله ی مراجع با صحنه های خیالی اضطراب زا که در ضمن حساسیت زدایی منظم آن را کسب می کند، قابل انتقال به موقعیتهای طبیعی است.
همچنین بعضی در بعضی از روشها به جای آرمیدگی از روشهای دیگر استفاده می شود. گاهی نیز از روش حساسیت زدایی واقعی استفاده می شود.
۳- سرمشق گیری:
الگوبردای یا سرمشق گیری به آن فرایند یادگیری گفته می شود که به واسطه ی آن فرد،در نتیجه ی مشاهده ی رفتار یک فرد دیگر(الگو یا سرمشق) یعنی دیدن ،شنیدن یا حتی خواندن درباره ی آن رفتار تغییر می کند.
در این شیوه معمولآ بیمار فوبیک فردی را مشاهده می کند که فوبیک نیست و رفتاری را انجام می دهد که بیمار فوبیک خود قادر به انجام آن نیست. مثلآ : بیمار مبتلا به فوبی مار بارها الگویی را مشاهده می کند که به یک مار واقعی نزدیک می شود، آنرا بلند کرده و نوازش می کند. بیمار فوبیک وقتی که می بیند طرف مقابل او صدمه نمی بیند،از این موقعیت کمتر دچار ترس می شود. بعد درمانگر به تدریج بیمار فوبیک را درگیر تمرینها می کند. در ابتدا ممکن است از بیمار فوبیک خواسته شود تا با صدای بلند آنچه را که می بیند شرح دهد، بعد به مار نزدیک شود و بالاخره آن را لمس کند. این شیوه تکرار خواهد شد تا فوبی کاهش یابد.
*برای کامل شدن،لازم است تمام ویژگیهای شخصیتی و نیازهای خود را با آگاهی و مسئولیت کامل بپذیریم. *