صبر و خویشتندارى یکى از ویژگى هاى مثبت و سازنده اى است که والدین مى توانند از همان دوران کودکى به فرزندان شان بیاموزند. بچه هایى که از قدرت تحمل و بردبارى بالایى برخوردارند، سعى مى کنند با ناملایمات و دشوارى هاى روزمره با آرامش روبه رو شوند. کودکان خردسال به توجه، حمایت، علاقه و صبورى احتیاج دارند. همچنین آنها به درجه اى از آزادى براى بیان احساسات و هیجانات درونى شان و دستیابى به تصمیم ها و خواسته هاى شان نیز نیاز دارند. هر اندازه که کودک (و یا نوجوان) بتواند ناکامى هاى ساده و متعارف زندگى را صبورانه تحمل کند و مانع از رشد اضطراب ها و هیجانات مخرب و منفى در خود شود، به همان نسبت توانایى بیشترى براى مواجهه و رویارویى با آنها و بروز رفتارهاى مناسب خواهد داشت. منظور از صبورى و خویشتنداری :
• توانایى احترام گذاشتن به تفاوت هاى بین افراد.
•یافتن نقاط مشترک به منظور ایجاد تفاهم.
•آموختن از دیگران.
•کنترل احساسات و هیجانات تند انسانى.
•پاسخگویى مناسب به محرکات تنش هاى محیطى است.
آموزش خویشتندارى به کودک کمک مى کند تا استعدادها و توانایى هایش را بشناسد و بهتر تصمیم بگیرد. توجه، درک و شکیبایى پدر و مادر به کودک کمک مى کند تا براى خود احترام قائل شود و خویشتندارى را بیاموزد. زمانى که بچه ها ارتباط بین افکار و احساسات و رفتار آدمى را درک کنند و دریابند که عصبانیت، شادى، غم، اندوه و… همگى بازتاب هاى عاطفى بشرى هستند، مسلماً نسبت به واکنش هاى رفتارى خود نیز حساس تر و هوشیارتر از قبل خواهند بود. در اینجا به چند نکته عمده که والدین و مربیان مى توانند براى پرورش قدرت تحمل و پایدارى در کودکان از آنها استفاده کنند، اشاره مى کنیم؛
کودکان نوپا (۳ _ ۱ سال)
• پیشگیرى
سعى کنید قبل از آن که بدرفتارى کودک شروع شود، جلوى آن را بگیرید. با پیش بینى و حل بسیارى از مشکلات مى توان جلوى بسیارى از مسائل احتمالى را گرفت. براى مثال، با ایمن کردن خانه از موارد آسیب زا و دور نگه داشتن وسایل خطرناک از دسترس کودک، مى توان مانع از صدمه دیدن کودک شد. نسبت به حالات کودک در طول روز حساس و هوشیار باشید. آیا کودک خسته است، گرسنه است و یا خوابش مى آید؟ سعى کنید خلق و خو و عادات کودک تان را خوب بشناسید. کودک شما نیز از طریق این تغییرات خلق و خوى شما را خواهد آموخت.
• تشویق
مثبت اندیش باشید. سعى کنید تلاش هاى کودک را براى رسیدن به هدف هایش مورد حمایت و تشویق خود قرار دهید. آنها ممکن است کاملاً به هدف نرسیده باشند، ولى تلاش خودشان را کرده اند. سعى کردن براى رسیدن به هدف، نیاز به مشارکت، همراهى و حمایت دارد. کودک از این گونه رفتارهاى والدینش مى فهمد که آنها او را دوست دارند و مى تواند در انجام کارهاى گوناگون از کمک آنها بهره مند شود.
• تعیین محدودیت ها
براى این که کودک تان از خطرات و آسیب هاى احتمالى در امان بماند، نیاز به یکسرى محدودیت و حد و مرزهاى مشخص دارد. دقت داشته باشید، این محدودیت ها به گونه اى باشند که جلوى فعالیت و کنکاش کودک را نگیرند. رعایت بسیارى از قوانین براى کودک شما سخت و دشوار است. ذکر این محدودیت ها نیاز به تکرار دارند. اطمینان حاصل کنید که این قوانین مناسب، بجا و قابل اجرا باشند. به خاطر داشته باشید، کودک خردسال شما قدرت استدلال کردن و بیان کامل منظورش را ندارد. پس علت قانون و مقررات خود را براى او شرح دهید و در عین حال انتظار نداشته باشید که او تمام گفته هاى شما را بفهمد. عدم توانایى او براى دلیل آوردن و استدلال کردن ناشى از درک او از شرایط مختلف است. براى مثال، ممکن است شما به کودک تان بگویید:… با در کابینت بازى نکن، انگشت ات لاى در مى ماند. چند دقیقه بعد متوجه مى شوید که کودک با در کمدش بازى مى کند و شما مجدداً باید گفته تان را تکرار کنید، چون کودک نمى تواند این دو موقعیت مشابه را به هم تعمیم دهد و یک اصل و قانون کلى را رعایت کند (یعنى با در کمد، کابینت، اتاق و… بازى نکند.)
• جدى ولى مهربان باشید
زمانى که انتظار دارید کودک تان قانون و محدودیتى را اجرا کند، آن را با چهره اى جدى و مصمم از او بخواهید. با تکرار چند بار کلمه نه و یا با حرکت دست، سعى کنید موقعیت را به کودک متذکر شوید. به خاطر داشته باشید همه کودکان جدى بودن را دوست دارند، زیرا به آنها امنیت مى دهد. در مورد اجراى برخى محدودیت ها مى توان کمى نرمش به خرج داد. براى مثال، زمانى که کودک بیمار است و یا در شرایط خاصى قرار دارد، مى توان از اجراى برخى قوانین چشم پوشى کرد و وقتى موقعیت دوباره به حالت عادى برگشت، مجدداً به اجراى قانون پایبند بود.
• نادیده گرفتن
گاهى اوقات بهترین شیوه براى رویارو شدن با برخى رفتارهاى کودک، نادیده گرفتن آنهاست. نادیده گرفتن به معناى صحبت نکردن در باره آن و یا نگاه نکردن به کودک است. در نظر داشته باشید، رفتارهاى خطرآفرین و آسیب زا از این قاعده استثنا هستند.
• برنامه ریزى روزانه
کودک خردسال شما هم نیاز به آرامش و سکوت و هم نیاز به فعالیت و جست و خیزهاى روزانه دارد. با برنامه ریزى، ساعات روزانه کودک را طورى تقسیم کنید که تمامى نیازهاى جسمى _ روانى کودک را برطرف نماید. اغلب کودکان قادرند تا حدود ۱۵ _ ۱۰ دقیقه هر گونه فعالیتى را دنبال کنند.
کودکان پیش دبستانى (۵ _ ۳ سال)
• صداقت و راست گویى
با کودک رفتارى صادقانه داشته باشید و آنچه به او مى گویید، حقیقت داشته باشد. به پرسش هاى کودک خوب گوش کنید و پاسخ هاى درستى به او بدهید.
• بیان حد و مرزها و محدودیت
قوانین، حد و مرزها و رفتارهاى قابل قبول را به کودک بیاموزید. براى کودک توضیح دهید که چه کارهایى از نظر شما مجاز است و چه کارهایى مجاز نیست. این نکته را هم باید براى کودک روشن سازید که اگر قوانین را نادیده بگیرد، پیامدهاى آن چه خواهد بود.
کودک پس از مدتى که با قوانین شما آشنا شد، یاد مى گیرد که چگونه مى توان قانون وضع کرد؟ قوانین مناسب و قابل قبولى مثل سر ساعت خوابیدن، انتخاب وظایف و کارهاى خانگى براى انجام دادن، ساعت بازى با کودکان دیگر، مشخص نمودن جاهایى که مى تواند برود و نباید برود و… در نظر داشته باشید تمامى قوانین باید متناسب با سن، توان و درک کودک باشند و سلامتى او را به خطر نیندازند. ابتدا شانس یک مورد را از بین دو مورد به کودک بدهید. به تدریج که کودک بزرگ تر شد، شانس انتخاب او را بالا ببرید. ( یک مورد از سه مورد) براى مثال، کودک مى تواند زمان خوابش را خودش از بین دو مورد ۴۵/۷ ، ۸ شب انتخاب کند (۱۵ دقیقه براى کودک پیش دبستانى زمان زیادى است.)
• داشتن برنامه روزانه
کودکان پیش دبستانى مثل کودکان نوپا، تلاش مى کنند کارهاى روزانه شان را مرتب انجام دهند و از این کار نیز لذت مى برند. کارهاى مستمر هر روز به کودک کمک مى کنند تا با شیوه اى قابل قبول رفتار کند و خواسته هاى والدینش را خوب انجام دهد. داشتن برنامه اى مشخص براى فعالیت روزانه به کودک امنیت و آرامش مى دهد.
• جدى و مصمم
زمانى که تقاضا و خواسته اى از کودک دارید، مصمم و جدى باشید. با صدایى آرام ولى جدى با کودک صحبت کنید تا او بفهمد که تا چه حد از او انتظار اطاعت دارید.
• مقاومت و ایستادگى
پیش دبستانى ها هم مثل نوپایان به مقاومت و ایستادگى احتیاج دارند. عدم ثبات در گفتار و رفتار شما موجب ناکامى و سردرگمى کودک مى شود. حتى زمانى که خسته اید و حوصله اجراى قوانین تان را ندارید باز هم سعى کنید در اجراى آنها ثابت قدم و مقاوم باشید و از کودک انتظار تبعیت از مقررات داشته باشید. همین کار را براى رعایت نظم و انضباط کودک انجام دهید. چنانچه لازم دانستید مى توانید قانونى را تغییر دهید، اما اگر این کار را انجام دادید، علتش را حتماً براى کودک پیش دبستانى تان توضیح دهید.
• تقویت رفتارهاى پسندیده
زمانى که کودک تان رفتارى شایسته و پسندیده دارد، او را تشویق کنید. سعى کنید قدردانى تان را طورى انجام دهید که کودک متوجه نظر و دیدگاه شما درباره نوع رفتارهایش بشود. این کار موجب تکرار رفتارهاى خوب و شایسته کودک مى شود.
• تصحیح رفتارهاى نامطلوب
شما مى توانید براى کاهش رفتارهاى نامطلوب کودک و حفظ آرامش، او را جریمه کنید. جریمه او مى تواند چند دقیقه ساکت ماندن، نشستن در گوشه اى، تنها بازى کردن و… باشد. با انجام این کار کودک قدرى آرام مى شود و مى تواند رفتار تند خود را تحت کنترل درآورد.
• دور نگه داشتن کودک براى حفظ آرامش
زمانى که کودک شروع به دعوا، زدن، گاز گرفتن و آسیب رساندن به کودکان دیگر مى کند، او را از جمع کودکان جدا کنید. جدا ماندن از همبازى ها به کودک یاد مى دهد که براى بودن با آنها به خویشتندارى نیاز دارد. زمانى که کودک مدت زیادى با کودک دیگرى بازى مى کند، ممکن است خسته شود و شروع به بدرفتارى و پرخاشگرى کند. دقت کنید و ببینید کدام یک از آنها براى دیگران دردسر درست مى کند. آن گاه زمان بازى او را با کودکان دیگر محدود کنید و اجازه ندهید که چنین صحنه هایى تکرار شود. در نظر داشته باشید کودکان، بسیارى از رفتارها را از همدیگر یاد مى گیرند. اگر مشاهده مى کنید که کودکى تاثیرى منفى بر رفتارهاى کودکان دیگر مى گذارد، تا زمانى که رفتارش را تغییر نداده است، از بازى کردن با کودکان دیگر محرومش کنید.
• بازخواست کردن از کودک
زمانى که کودک شروع به دردسرسازى مى کند، او را بازخواست کنید. بعضى اوقات بازخواست کودک مى تواند ارائه فعالیتى جدید باشد. براى مثال، زمانى که کودک توى اتاق شروع به توپ بازى مى کند، از او بخواهید براى بازى به حیاط برود.
• ارائه الگوهاى مثبت و پسندیده
براى آموزش کودک از الگوهاى رفتارى پسندیده و مثبت استفاده کنید. این الگوهاى رفتارى مى توانند شیوه هاى سالم برون ریزى احساسات را نیز در بر بگیرند. آنچه را که مى خواهید کودک انجام دهد، ابتدا خود انجام دهید. هیچ گاه از عذرخواهى کردن بابت اشتباهى که انجام داده اید، نترسید. کودک نیاز دارد که بداند هر کسى مى تواند اشتباه کند. عذر خواهى کردن شما، این پیام را براى کودک به دنبال دارد که او مى تواند از اعمالش درس گرفته و مسئولیت انجام آنها را به عهده بگیرد. این کار همچنین یکى از مهارت هاى اجتماعى است که براى زندگى در جمع به تکرار و تمرین آن نیاز دارد. کودکان نوپا و پیش دبستانى به آرامش، صبورى، شکیبایى و محبت بدون قید و شرط شما احتیاج دارند. شما باید او را براى خودش _ و نه کارى که انجام مى دهد _ دوست داشته باشید. دوست داشتن مشروط، ترکیبى از کودک و رفتارهایش است. این نوع دوست داشتن او را گیج و سردرگم مى کند و در او حسى از اضطراب، ناامنى، بى ارزشى و عدم اعتماد به نفس ایجاد مى کند. در حالى که دوست داشتن بدون قید و شرط، کودک را از اعمالش جدا مى سازد. دوست داشته شدن براى کودکان بسیار اهمیت دارد. کودکان را دوست بدارید، حتى اگر از قوانین شما پیروى نکنند و انتظارات تان را برآورده نسازند. خویشتندارى آموختنى است. هر فردى اگر از دوران کودکى شکیبایى و بردبارى را تجربه کرده باشد، مى تواند در شرایط گوناگون با توجه به سن و رشد اجتماعى خود از آن بهره ببرد. قدرت صبر، انعطاف پذیرى و تحمل افراد بستگى به گستردگى نگاه آنان به رویدادهاى روزمره و دیدگاه هاى سایرین دارد. رفتارهاى کودکان شدیداً تابع احساسات درونى آنهاست و با کمترین ناکامى و ناملایمتى از کوره در مى روند و در مواردى نیز نسبت به محرک ها و فشارهاى محیطى، عکس العمل هاى تند و خشنى از خود بروز مى دهند. کودکانى که از قدرت تحمل و بردبارى بالایى برخوردارند، سعى مى کنند با ناملایمات و دشوارى هاى روزمره با آرامش روبه رو شوند. کودکى که مورد علاقه اطرافیانش باشد، احساس امنیت کند و از این که مورد بى مهرى قرار گیرد، نگرانى و ترسى نداشته باشد، خویشتندار و صبور خواهد شد.والدین، مربیان و اعضاى خانواده ها مى توانند با حمایت هاى روانى مثبت خود براى کودک امنیت ایجاد کنند و آنها را تشویق کنند تا نسبت به تجربه هاى منفى روزمره خود مقاوم و آسیب ناپذیر باشند.
منبع : سایت بازیاب