درباره انواع جو خانوادگی، شیوه های تربیتی والدین و تاثیر آن ها بر رفتارها و شخصیت کودکان تحقیقات زیادی صورت گرفته است. براساس این تحقیقات می توان گفت که خانواده ها بر اساس دو بعد محبت و کنترل به چهار دسته زیر تقسیم می شوند:
۱. خانواده های مستبد: در این خانواده ها پدر و مادر همانند یک فرد مستبد عمل می کنند. یعنی از کودکان توقع حمایت همه جانبه و بی چون و چرا دارند. ولی هیچ گونه گرمی، محبت و عاطفه ای نسبت به فرزندان اعمال نمی کنند.
در این خانواده ها پدر و مادر تصمیم گیرنده اصلی اند و کودکان و نوجوانان هیچ گونه نقشی در تصمیم گیری ها ندارند. ضمن آنکه والدین خود را موظف نمی دانند برای فرزندان خود دلایل محدودیت ها و ممنوعیت هایی را که وضع کرده اند، توضیح دهند.
برای مثال یک پدر مستبد از نوجوان خود می خواهد که از رفتن به گردش و تفریح با دوستان خودداری کند و دلیل قانع کننده ای هم در این زمینه برای او مطرح نمی کند.
۲. خانواده های سهل انگار یا غافل: این خانواده ها از نظر هر دو بعد محبت و کنترل در سطح پایینی قرار دارند. در این خانواده ها فرزندان آزادند تا هر گونه که خواستند رفتار کنند و هر کجا که خواستند بروند.
فرزندان این خانواده ها مجبور نیستند قواعد و مقرراتی را رعایت کنند. در این خانواده ها هیچ گونه بذل توجه و محبتی به فرزندان صورت نمی گیرد. در واقع چنین پدر و مادر هایی وجود فرزندان خود را نادیده گرفته و توجهی به آن ها ندارند.
۳. خانواده های آسان گیر: در این خانواده ها محبت و عاطفه فراوان است. اما میزان کنترل و نظارت بسیار پایین است. این خانواده ها برعکس خانواده های مستبد رفتار می کنند.
این والدین برای فرزندان خود هیچ قانون و مقرراتی در نظر نمی گیرند و آن ها آزادند هر گونه خواستند عمل کنند.
به عبارت دیگر در هر شرایطی پدر و مادر بدون انتظار از فرزندان، به دلگرمی و محبت به آن ها می پردازند.
۴. خانواده های قاطع: در این خانواده ها محبت و دلگرمی نسبت به تک تک فرزندان وجود دارد و در عین حال نظارت و مراقبت سازنده نیز اعمال می شود.
والدین از کودکان خود انتظارات و توقعاتی دارند و این خواست ها را به طور واضح و روشن برایشان مطرح می کنند. یعنی در این قبیل خانواده ها هم مثل خانواده های مستبد، کنترل و نظارت و به عبارتی قواعد و مقررات وجود دارد.
اما مهم ترین وجه تمایز والدین قاطع با والدین مستبد آن است که والدین قاطع دلیل و استدلال مربوط به وجود قواعد ومقررات را برای بچه ها بیان می کنند و آن ها نیز این قواعد را می پذیرند.
در خانواده های قاطع، محبت و عاطفه موجود بین پدر و مادر و فرزندان سبب می شود که کودکان در ارتباط با این قواعد و مقررات توجیه شوند و آن ها را با دل و جان بپذیرند.
جو خانواده واحساس مسئولیت:
بر اساس تحقیقات موجود، فرزندان هر یک از خانواده های فوق ویژگیهایی دارند که متفاوت از فرزندان دیگر خانواده هاست. یکی از این تفاوت ها مربوط به مسئولیت پذیری آن هاست.
بالاترین میزان مسولیت پذیری در بین کودکان خانواده های قاطع و کم ترین آن در بین خانواده های سهل انگار مشاهده می شود.
فرزندان خانواده های مستبد نیز به علت کنترل شدید و عدم استقلال، توانایی انجام مسولیت هایی که بعدا به آن ها محول می شود را ندارند.
در واقع فرزندان خانواده های قاطع به دلیل آن که از استقلال لازم برخوردار بوده و در عین حال مورد حمایت های بجا و مناسب والدین قرار می گیرند و نیز در تصمیم گیری های مهم خانوادگی سهیم اند ، بیش از کودکان سایر سبک های خانوادگی نسبت به این تصمیمات احساس تعهد می کنند و در امور خانواده مشارکت دارند.
منبع: مجله پیوند، شماره:۲۸۹ ، نویسنده: محبوبه فولاد چنگ