◄شب ادارای چیست ؟
خروج غیرارادی است به هنگام شب برای افرادی که در آن سن چنان توقعی از آنان نیست . وضع بیمار بگونه ای است که نمی تواند ادرار خود را کنترل کند و ناخودآگاه تخلیه می نماید . سن آنرا اغلب روانپزشکان پس از سه سالگی دانسته اند ولی برخی از آنها آنرا تا سن ۴ سالگی امری عادی و طبیعی دانسته اند ولی به طور کلی شب ادراری زیر ۶ سال آنقدر شایع است که معمولاً آن را بیماری به حساب نمی آورند !
باید دانست که به طور معمول کنترل ادرار در روز تقریباً در ۳ سالگی به دست می آید اما کنترل ادرار شبانه دیرتر به دست خواهد آمد . بنابراین در مجموع ، درمان کودکان شب ادرار پیش از ۶ سالگی توصیه نمی شود زیرا در مواردی زیاد بهبود خود به خود حاصل می شود .
◄توزیع اختلال شب ادراری
بررسی ها نشان می دهند که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کودکان حتی پس از سن چهار سالگی خود را خیس می کنند و حتی برخی از آنان در روز هم برخورد مسلط نیستند حتی دیده شده است در سنین ۱۵ ، ۱۶ و تا ۱۸ سالگی در برخی از افراد مشاهده می شود . اما لحاظ جنس :
بر اساس بررسی ها ، شب ادراری در پسران بیشتر است و آمار ها رقمی حدود ۲ برابر را نسبت به دختران در این مساله نشان می دهند ، ابتدا این حالت در بین عقب مانده های ذهنی بیشتر است . همچنین توزیع این اختلال در بین خانواده را که ناسازگاری بین زوجین بیشتر است زیادتر است .
◄منشأ و ریشه شب ادراری
۱- ارث:
تجارب نشان داده اند که این امر در برخی از افراد خانواده وجود دارد که به صورت وراثت به آنها منتقل شده است و تاریخچه خانوادگی این مسأله را اثبات می کند اگر وراثت عامل اصلی شب ادراری در برخی از خانواده ها باشد باید منتظر باشیم که بچه ها تا سنین ۱۳ و ۱۴ سالگی دچار این حالت باشند .
۲- بیماری جسمی:
در این زمینه نظرات و احتمالات بسیاری را ذکر کرده اند که برخی از آنها بین قرارند :
– احتمال دارد انحراف در ستون فقرات ، زمینه و سببی برای بدکاری دستگاه ادرار و یا عصب مثانه آن باشد .
– عده ای این اختلال را به ضعف کلیه ها نسبت می دهند
– و بعضی دیگر چرکین بودن مجاری ادرار یا انحراف در دستگاه تناسلی عامل اصلی این اختلال می دادند .
۳- عامل عضوی :
– ظرفیت اندک مثانه و یا ضعف و ناتوانی آن و یا عدم رشد مناسب آن
– ضایعه های چون ورم مثانه ، سنگ مثانه در سر راه مجاری ادرار و شکستگی لگن که باعث عدم توان کنترل می شود .
– عدم فشار مثانه که باعث می شود از خواب بیدار شوند و به عبارت دیگر ضعف در تحریک مثانه است .
۴- عامل عصبی – مغزی:
کودکانی که دچار صرع ، غش مخصوص و تشنجات عصبی هستند و این حالات در خواب برایشان پیش می آید رختخواب خود را خیس می کنند . و بالاخره بیماری های عصبی ، هیجان زندگی ، عدم تکامل سیستم عصبی مرکزی و … در این امور موثر است .
۵- علل عاطفی:
عده زیادی از صاحبنظران شب ادراری را ناشی از اختلالات عاطفی دانسته و بر سر آن تکیه دارند به عنوان مثال :
– وجود حسادت ناشی از تولد نوزادی جدید به صورتی که جرأت بیان آن را نداشته باشد .
– احساس کمبود محبت از سوی والدین
– وجود اضطرابی عمیق در کودک به هر علت که پدید آمده باشد .
– وجود تنفر شدید از پدر ، مادر ؟ مربی و یا اطرافیان نزدیک و اختلالات عاطفی دیگر …
۶- علل روانی:
درمواردی شب ادراری کودکان علل روانی دارد از جمله:
– ضعف قوای عقلانی و مخصوصاً عقب ماندگی ذهنی.
– وابستگی شدیدبه مادر و اصرار به اینکه همیشه مادر را در کنار خود داشته و توجه او را به خود جلب کند.
– احساس تزلزل موقعیت و احساس نا امنی در شرایط موجود،مثلاً دعوای والدین
-محرومیت و ناکامی از بر آورده شدن یک نیاز که برای او اساسی است.
-اعتراض و عصیان علیه والدین و مربیان واظهار خصومت ناآگاهانه.
-بازگشت به کودکی وادامه آن دوران و امتناع از بزرگ شدن وعدم پذیرش مسئولیت.
و بلاخره اعتقاد بر اینکه ۶۸درصد از شب ادراری ها بعلت وجود یک اشکال روانی است بخصوص که شب ادراری صورت متناوب داشته باشد زیرا اگر دائم باشد باید در جستجوی علل جسمی و عضوی آن بود.
۷- علل احتماعی:
در این زمینه نیز از عوامل و شرایطی می توان نام برد که اهم آنها بدین قرارند :
– کشمکش های خانوادگی و احساس ناامنی در محیط خانه
– دشواری انطباق و سازگاری با محیط جدید بعلت عدم توان ترک عادت قبلی
– جدائی و طلاق والدین و یا زندگی با ناپدری و نامادری و یا ازدواج مجدد پدر یا مادر .
– سرزنش ها ، کج خلقی ها وملات های پی در پی بگونه ای که اعتماد به نفس او را سلب کنند .
– بدرفتاری والدین و مربیان با کودک به هر علت .
– احساس شکست در یک امر اجتماعی و علتهای اجتماعی دیگر .
۸- علل تربیتی و فرهنگی:
گاهی شب ادراری ریشه تربیتی و فرهنگی دارد که البته احتمال آن در کودکان بسیار ضعیف است . در این زمینه می گویند کودک برای کنترل ادرار نیاز دارد زبانی داشته باشد که آن را بیان کند ، مفهوم دستشویی را در یابد و … می گویند ناشیگری ها در تربیت ،اصرار به کنترل سریع ، همراه کردن این کنترل با تهدید و تنبیه ، زمینه را برای بروز این حالات فراهم می کند . تحقیقات هومن نشان می دهد که اینگونه کودکان به تلافی ناراحتی ها ، رنج ها و محنت هایی که دیده اند ، ناخودآگاه به چنین امری تن می دهند .
◄عوامل تشدید کننده شب ادراری
عواملی که باعث تشدید شب ادراری در کودکان می شوند بسیارند ولی برخی از آنها بدین قرارند :
– سختگیری های والدین و خواستار اطاعت محض از مقررات منزل
– دعواها و کتک کاری شدید در خانواده و درگیری زوجین
– بیماری قند که کم و بیش در برخی از کودکان هم وجود دارد . ( کودکان دیابتی )
– ترس از رفتن به دستشویی در شبها
– وجود تشویق و نگرانی برای امتحان با ترس از تبیه برای کودکان
– تولد نوزادی جدید و بروز حسادت در کودکان
– تماشاگر صحنه ای هیجان انگیز از تلویزیون
– پشت سر گذاشتن روی سخت ، پر از کار و تلاش و فعالیت
– شنیدن داستانهای ترسناک
– و …
◄عوارض شب ادراری
این ابتلا به نوبه خود ناراحتی های دیگری را هم بدنبال می کشد . از جمله اینکه مبتلایان را اشخاصی عصبی و ناراحت می سازد ، فشارهای روانی شدیدی بر آنها وارد می آورد ، احساس شرمساری و حقارت را بر آنان غلبه می دهد . اینگونه افراد دچار رفتارهای عصبی چون ناخن جویدن می شوند ،گاهی دندان ها را به هم می سابند ، با اندک ناراحتی از جا می پرند ، ناهنجاری های کلامی بر برخی از آنها عارض می گردد و گمان دارند فردی بی کفایتند و یا مردم با آنها دشمنی و خوصمت دارند .
قابل توجه پدر و مادرها :
شب ادراری کودک ممکن است مسأله ای جدی نباشد ولی کودک مبتلا بخاطر آن در خانواده و در نزد افراد دیگر مورد استمزاء و تحقیر قرار می گیرد و احساس ناامنی می کند این امر در اعتماد به نفس او اثری منفی می گذارد . برخی از آنها پس از بیداری از خواب دچار تهسج می شوند ، دندانها را به هم می فشرند و در کل زندگی و حیات فکریشان فلج می شود .
◄ضرورت درمان شب ادراری
شب ادراری در افراد باید درمان شود زیرا برای زندگی فردی و اجتماعی کودک رنج آور است . بسیاری از این کودکان حساسند و پس از خیس کردن خود از بستر بیرون نمی آیند تا کارشان بر ملا نشود و آبرویشان نرود . حتی اگر پدر و مادر هم او را سرزنش و ملامت نکنند ، خودش از اینکه در چنین وضعی است و یا برای والدین زحمت آفریده است شرمنده است . خوشبختانه بسیاری از آنها قابل درمان هستند و تنها معدودی از آنها ، دیر درمان شده و یا هرگز درمان نخواهند شد.
◄شیوه های درمان شب ادراری
ابتدا نکته قابل ذکر است که بسیاری از مبتلایان به شب ادراری در مراحل خاصی از عمر ، مثلاً در سنین ۶،۷،۸ خود بخود درمان می شوند . اما در صورتی که درمان خود بخودی انجام نگیرد باید بدنبال علت و سبب بیماری پرداخت . طرحی که برای درمان در پیش گرفته می شود بر اساس نوع تشخیص به صورت زیر خواهد بود :
۱- درمان جسمی و عضوی:
مثل درمان انبساط مثانه ،اصلاح مجاری ادرار از طریق جراحی و …
۲- رفع مشکلات عاطفی و روانی:
این امر از طریق حل مسائل خانوادگی ، جبران کمبود محبت ، حل عقده ها ، ایجاد زمینه برای مقابله با مشکل ،ایجاد محیط مناسب برای زندگی و برقراری امنیت و آرامش در خانه ایجاد زمینه برای اعتماد به نفس ، از بین بردن رقابت های شدید ، پذیرش و اقدام و …
۳- درمان داروئی:
گاهی به بیمار داروی ضد اضطراب می دهند ، یا از داروهائی استفاده می کنند که برای تنظیم دستگاه عصبی مرکزی مورد استفاده قرار می گیرد و یا داروهائی می دهند که خواب را سبک کند و با مختصر تحریک مثانه او بیدار شود و داروهای دیگر … این نکته هم قابل ذکر است که استفاده از دارو برای شب ادراری تاثیر موقت دارد . داروها اغلب از نوع قرص هایی است که جلوی خواب سنگین را می گیرد تا بیمار بیدار شود و در موقعی که احتیاج است به دستشوئی برود . البته احتمال اینکه داروهای قوی صدمه بزنند بسیار است !!!
۴- استفاده از وسایل و ابزار:
در این شیوه وسایل و ابزاری ساخته اند که بر اساس اصول بازتاب شرطی است و زمینه را برای کنترل ادرار فراهم می کند . مثلاً رفلکسی ایجاد می کنند که در وقت پر شدن مثانه زندگ بزند و او را بیدار کند . و یا دستگاهی است که گاهی به بدن بیمار وصل می کنند و با آن می خوابد و به محض احساس رطوبت ،دستگاه او را بیدار می کند و گاهی بوسیله به صدا در آمدن زنگ و یا روشن شدن چراغ بیمار بیدار می شود و … البته قابل ذکر است اغلب پزشکان استفاده از دستگاهها و ابزارهای شرطی را برای کودکان نمی پسندند زیرا که معتقدند که این شیوه ها شخصیت کودک را متاثر می کند و مخصوصاً برای اطفال زیر ۱۲ یا ۱۴ سال عوارض غیر قابل تحمل پدید می آورد و آنها را افرادی بی اراده می سازد و باعث ناراحتی و اضطراب می شود .
۵- بیدار کردن:
برخی از پزشکان و مربیان توصیه می کنند که برای کنترل ادرار باید کاری کرد که از خود او کمک گرفته شود بدین صورت که در فواصل شب ساعاتی او را بیدا کرده و وادارش کرده به دستشویی برود . البته بیدار کردن کودک در شب ،مسأله شب ادراری را کاملاً حل نخواهد کرد ولی برای برخی از موارد که مثلاً به مکانی می روند راه خوبی به حساب می آید . اصل این است موجباتی فراهم کنیم که او بیاموزد خود را خیس نکند ،
چند نکته قابل توجه:
ضمن اینکه شیوه های فوق برای درمان کودک به کار می رود ضروری است از یکسری مراقبت های جنبی نیز در این زمینه استفاده شود :
– کنترل مایعات برای کودک : شبها باید او را از صرف مواد مایعاتی و آشامیدنی های بسیار بر حذر داشت .
– سعی کنید او را از خستگی های افراطی در بازی و دویدن و جست و خیز دور دارید
– طفل را از تهدید و اضطراب دور دارید و سعی کنید برای او خط و نشان نکشید
– در مدرسه او را در کلاسی آزاد بگذارید که هر وقت احساس نیاز کرد به دستشوئی برود
– به کودک اعتماد به نفس بدهید و او را مطمئن کنید که فردی شایسته و در خور تحسین است
– اگر پس از بیداری او را خشک دریافتید تشویقش کنید تا بر اعتماد او اضافه شود .
– محیط زندگی او را شاد و آرام و با نشاط کنید ، رفتن به مسافرت و تفریح در این زمینه مفید است .