در سرشت انسان، دلهره و تشویش یکی از انگیزه های طبیعی است؛ لکن اگر این احساس از حد متعارف تجاوز کند، موجب حملات ترس و وحشت گشته و به دلهره شدید و وسواس انجامیده و چه بسا حالات شدید افسردگی روانی نیز مزید بر علت گشته و انسان را از برنامه و کارهای روزمره باز دارد.
شدت و ضعف تشویش و نگرانی خاطر در افراد نسبت به صفات خلقی و فطری آن ها متفاوت است.
واکنش انسان ها به حوادث زندگی روزانه و سازگاری و تجانس پذیری آن ها از دگرگونیهای زود گذر محیط زندگی نیز بیشتر به خصوصیات فطری و خلقی آن ها مربوط می شود.
از دوران طفولیت و شیر خوارگی تا دوران نوجوانی و جوانی نوع دلهره تشویش و دلایل و انگیزه آن متفاوت است؛ مثلا در اطفال شیر خوار و کودکان نوپا، دوری و یا ترس دوری از پدر و مادر و جدایی از محیط آشنای خانه و یا برخورد با افراد نا آشنا موجب ترس و نگرانی گشته و از گریه ساده گرفته تا واکنش های دیگری مانند کم اشتهایی یا بی اشتهایی، بد خوابی و بی خوابی منجر می گردد.
ترس از جدایی که موجب تشویش و نگرانی این کودکان می گردد، طبیعی و قابل پیش بینی است. چون هنوز کودک درک نمی کند این دوری از والدین و یا محیط آشنای زندگی، گذران بوده و عامل جدایی همیشگی نیست. با رشد و نمو و گذشت زمان ، کودک احساس شخصیت لازم را برای درک این نکته کسب نموده و حس اعتماد و اطمینان در او جلب خواهد شد.
اگر از دوران پیش از کودکستان و دبستان حالات تشویش و ترس و نگرانی همچنان ادامه یابد، با روش ملایم و مهربانانه و بیانی ساده باید اطمینان کودک را جلب کرد که دوری موقتی والدین همیشگی نبوده و کودک، پدر و مادر و لطف محبت آن ها را از دست نخواهد داد.
گاه در دوران قبل از کودکستان، اگر کودک وسایل بازی مورد آشنا و همیشگی ، پتو، بالش، کتاب و غیره را با خود به مهد کودک و کودکستان ببرد و آن را دوباره به خانه باز گرداند، این خود موجب راحتی خیال و ازدیاد اطمینان و کاهش ترس و دلهره او می گردد تا آن که به تدریج طفل به بلوغ نسبی کودکانه خود رسیده و و شخصیت خود را باز یابد .
استادحسین دهنوی در کتاب خود با نام نسیم مهر(جلد۱) در مورد نشانه های اضطراب کودکان و نوجوانان چنین بیان می کند:
اضطراب با توجه به شدت و ضعف عوامل آن، نشانه های متفاوتی دارد.
در مرحله ابتدایی تکان دادن دست و پا، و بازی با اشیائی چون خودکار، گزیدن و لیسیدن لب و بازی با اشیائی چون خودکار، موی سر، دکمه پیراهن و …
این نشانه ها گویای اضطراب عمومی است که در همگان وجود دارد، چندان نگران کننده نیست.
کودک یا نوجوان، مشغول انجام تکالیف است و چون برنامه مورد علاقه اش در تلویزیون شروع شده ، اضطراب دارد و دائم دست و پایش را تکان می دهد.
در مرحله شدیدتر؛ اختلالات رفتاری یا عادات عصبی ( مانند ناخن جویدن، کندن پوست لب یا مو، کشیدن پوست یا مو، کندن زخم بدن، فشار دادن دندان ها)، فروریختن دل، پرخاشگری و تیک یعنی پرش عصبی مانند چشمک زدن، بالا انداختن ابرو، غنچه کردن دهان) دست و پای سرد، بی خوابی، کابوس، تکرر ادرار و …
این نشانه ها گویای عامل جدی تر اضطراب هستند و باید بدان ها توجه شود.
مهم ترین علل اضطراب در این مرحله، فشارهای روحی – روانی ناشی از اختلافات و درگیری پدر و مادر، فرزند جدید و … است.
در مرحله بسیار شدید ( حمله وحشتزدگی)؛ پریدن رنگ صورت، عرق کردن دست ها و بدن، افزایش سرعت تنفس، تهوع و سرگیجه، تپش شدید قلب، ریختن ادرار و …
این نشانه ها که گویای سیستم عصبی سمپاتیک(فرآیندی طبیعی در بدن انسان) است نشان از عاملی بسیار شدید چون ترسی ناگهانی، صحنه ای دلهره آور یا کابوس دارد که باید زمینه های آن از بین برود.
منبع: نسیم مهر؛ حسین دهنوی