اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder)
اختلال خلقی فصلی
شرح بیماری
اختلال خلقی فصلی تغییر فصلی خلق که در طی فصل زمستان بروز کرده و با آمدن بهار برطرف میگردد. علایم این عارضه معمولاً در ماه شهریور که روزها شروع به کوتاه شدن میکنند آغاز شده، در طی زمستان تا ماه اسفند که روزها دوباره شروع به بلند شدن میکنند ادامه مییابد. روشنایی نقش مهمی در ایجاد و نیز درمان این اختلال دارد. این عارضه هم در بزرگسالان و هم در کودکان بروز کرده و در خانمها شایعتر است. در موارد نادر، این اختلال فصلی خلق در ماههای تابستان بروز کرده و ممکن است ناشی از عدم تحمل گرما باشد.
علایم شایع
علایم زیر در آغاز زمستان بروز میکنند:
افسردگی
خستگی
سستی و تنبلی
افزایش اشتها (بهخصوص نسبت به کربوهیدرات ها)
افزایش وزن
تحریکپذیری
نیاز بیشتر به خواب
احساس شادی کمتر
تمایل کمتر برای شرکت در فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های اجتماعی *اختلال در تطبیق دادن خود با زندگی در اثر تغییرات فوق
علل
غده پینه آل (یکی از اعضای تنظیمگر بدن) در مغز، هورمونی بهنام ملاتونین ترشح میکند که میتواند اثر منفی بر روی خلق داشته باشد. در محیط روشن (در طی روز) میزان ترشح ملاتونین بسیار اندک است؛ حداکثر میزان ترشح آن در شب و بین ساعتهای ۳-۲ صبح است. در فصل زمستان که طول مدت شب در آن طولانیتر است ترشح ملاتونین افزایش یافته و بنابراین سطح آن در بدن نیز افزایش مییابد. روشن بودن چراغ در حد معمول شبها در منزل یا دفتر کار برای خنثی کردن یا اثر فصل زمستان ناکافی است.
عوامل تشدید کننده بیماری
موقعیت جغرافیایی (افراد ساکن در عرضهای جغرافیایی شمالی کره زمین نسبت به این اختلال مستعدترند).
وجود سایر بیماریهای منجر به افسردگی
پیشگیری
هیچ اقدام خاصی برای پیشگیری از این اختلال شناخته نشده است.
عواقب موردانتظار
با تشخیص و درمان صحیح، علایم این اختلال را میتوان به حداقل رساند.
عوارض احتمالی
تداوم علایم در طول زندگی و ایجاد اختلال در زندگی
درمان
اصول کلی
تشخیص این اختلال ممکن است مشکل باشد زیرا سایر انواع افسردگی نیز ممکن است همین علایم را داشته باشند.
آزمایشهای خونبرای رد سایر اختلالات طبی احتمالی ممکن است انجام شود. تشخیص این اختلال معمولاً نیاز به یک بررسی سهساله تغییرات خلقی دارد؛ چنانچه این تغییرات خلقی در پاییز شروع شده و با آمدن بهار فروکش نمایند این تشخیص تأیید میگردد.
علایم خفیف ممکن است با اقدامات ساده زیر قابل برطرف شدن باشند: پردههای اتاق را کنار بزنید؛ در کنار پنجره بنشینید و بهطور مکرر به بیرون نگاه کنید. در روزهای ابری از چراغهای پرنور استفاده کنید. تغییرات خلقی خود را بهطور روزانه ثبت کنید تا هرگونه تغییر خلقی یا الگوی خلقی بعداً قابل ارزیابی باشد. خود را منزوی نکنید (به ملاقات دوستان رفته، از نمایشگاهها دیدن کنید و…). به پیشنهادهای ذکرشده در قسمت «فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری » توجه کنید.
سایر درمانها در این زمینه هنوز مراحل تکاملی خود را طی میکنند، ولی اساس آنها را معمولاً طولانی کردن روز بهطور مصنوعی با روشهای مختلف یا نوردرمانی تشکیل میدهد. مدت و شدت درمان ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد و تعیین آن باید با همفکری شما و تیم پزشکی شما صورت گیرد. اگرچه این منابع روشنایی بهصورت تجاری در دسترس قرار دارند، توصیه میشود که بدون دستور پزشک از آنها استفاده نشود. نمونههایی از این درمانها بهشرح زیر است:
روزی یک ساعت صبح و عصر زیر یک چراغ بسیار پرنور (معادل لامپهای ۱۰۱۰۰ وات یا بیشتر) بنشینید. واژه لوکس (LUX) که معادل لاتین واژه روشنایی (light) در انگلیسی است، واحد اندازهگیری برای نوردرمانی است.
از یک کلاه آفتابگردان دارای چراغهای کوچک روشنشونده با باتری که روشنایی را مستقیماً بر روی چشمها میاندازد استفاده کنید.
در برخی بیماران نوردرمانی مؤثر نبوده و ممکن است انواع دیگر درمان نظیر دارودرمانی یا روان درمانیلازم گردد.
داروها
داروهای ضدافسردگی در بیمارانی که به سایر درمانها پاسخ نمیدهند ممکن است تجویز گردد.
فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
در حد توان و انرژی خود به فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری بپردازید. فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری فیزیکی تقریباً همیشه برای اختلالات خلقی اثر درمانی دارد.
تا آنجا که ممکن است در محیط باز قرار گیرید بهخصوص در روشنایی اول صبح.
در فصل زمستان به مناطق گرمسیر مسافرت نمایید.
رژیم غذایی
از یک رژیم طبیعی متعادل برای حفظ سلامتی مطلوب استفاده کنید.
درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر شما یا یکی از اعضای خانوادهتان دارای علایم اختلال خلقی فصلی باشید.
اگر علایم با وجود درمان ادامه یافته یا تشدید شوند. …یکی از علائم این نوع اختلال این است که این حالت با شروع فصل پاییز آغاز و با شروع فصل بهار پایان می یابد.
بنابراین گزارش؛ این نوع اختلال با بهم خوردن تعادل شیمیایی در مغز مرتبط بود که ناشی از کمبود نور آفتاب در زمستان و پاییز است بعضی افراد مستعد بروز چنین حالتی هستند و این وضعیت در زمان و در سنین نوجوانی بیشتر دیده می شود.
همچنین؛ این حالت با افسردگی، خستگی مفرط و بی علاقگی نسبت به افراد و فعالیت های روزانه همراه است و دید فرد نسبت به زندگی را تغییر می دهد. کارشناسان معتقدند می توان احتمال بروز این حالت را کاهش داد.
این گزارش حاکیست؛ با استفاده از قرارگیری در معرض نور طبیعی احتمال آن کاهش می یابد و در صورت ابتلا با استفاده از نور درمانی می توان آن را معالجه کرد.
یادآور می شود؛ روش های درمانی دیگر از جمله استفاده از روان درمانی بسیار موثری است..کمبود نور خورشید در طول زمستان می تواند موجب نوعی افسردگی با نام «اختلال عاطفی فصلی یا Seasonal Affective Disorder ) SAD) شود.
این اختلال نوعی افسردگی است که در طول ماه های زمستان بروز می کند. شکل خفیف تری از اختلال عاطفی فصلی ( SAD )، با نام «افسردگی زمستان» شناخته می شود.
نشانه های SAD از اواخر پائیز و هنگامی که مدّت روشنایی روز کمتر می شود (یا به اصطلاح، روزها کوتاهتر می شوند) بروز می کند و تا اواخر زمستان و اوایل بهار پابرجا می ماند
هنگامی که نور از طریق چشم ها عبور می کند و به مغز می رسد، سروتونین ( Serotonin ) آزاد می شود. در طول پاییز و زمستان، روشنایی روز کمتر از بهار و تابستان است و این امر باعث پائین آمدن سطح سروتونین در بدن می شود.
سروتونین، مادّه شیمیایی مهمی در مغز است که به عنوان «انتقال دهنده عصبی» شناخته می شود. انتقال دهنده عصبی، مولکولی در مغز است که به سلّول های عصبی کمک می کند که با یکدیگر کار کنند. یکی از نقش ها و وظایفی که سروتونین در مغز دارد، عمل کردن به عنوان پلیس راهنمایی و رانندگی برای سایر انتقال دهنده های عصبی است. بدون وجود سروتونین به مقدار کافی، بسیاری از فعالیت های بدن و از جمله حالت های روحی، تحت تاثیر قرار می گیرند.
کاهش روشنایی روز، باعث افزایش تولید هورمون خاصی در بدن به نام ملاتونین ( melatonin ) می شود. نقش ملاتونین هنوز به درستی مشخص نشده است امّا تصوّر می شود که به فرایند خوابیدن کمک کند زیرا بدن آن را در شب و در خلال خواب، آزاد می کند.
این دو باهم، یعنی کمبود سروتونین (که باعث هماهنگی و همکاری سلّول های عصبی می شود) و افزایش ملاتونین (که بدن را به حالت خواب می برد) باعث اختلال عاطفی فصلی می شوند.
دکتر مارک ریچمن ، معاون انجمن سلامت ذهن از بخش سلامت و خدمات انسانی ایالت دلاوار آمریکا می گوید: این بیماری با نام «افسردگی زمستانی» نیز شناخته می شود، چرا که تنها هنگامی که روزها کوتاه تر هستند و نور خورشید کمتری می تابد بروز می یابد.
از علائم این بیماری می توان به انرژی کمتر ، کاهش علاقه به فعالیت هایی که انسان به آنها علاقه دارد، اضطراب، اختلال در خواب و کاهش اشتها اشاره کرد.
طبق مطالعات، در حدود ۴ تا ۶ درصد افراد در ایالات متحده از این اختلال رنج می برند اما ۱۰ تا ۲۰ درصد افراد تغییر در خلق و خوی خود را در اواخر پاییز و اوایل زمستان احساس می کنند.
تغییر نگرش و ورزش و پیاده روی در مکان های گرم تر و روشن تر می توانند به درمان این اختلال کمک کنند.
روش های درمان اختلال عاطفی فصلی چیست؟
۱- نوردرمانی
درمان اولیه اختلال عاطفی فصلی، نوردرمانی است. این روش هم توسط انجمن پزشکی آمریکا و هم انجمن روان پزشکی آمریکا توصیه شده است. نوردرمانی یعنی افزودن نور بیشتر به محیط.
نوردرمانی باید از اواسط شهریور و پیش از شروع نشانه ها و عوارض آغاز گردد. نوردرمانی معمولاً هر روز صبح و درست پس از بیدار شدن از خواب باید صورت گیرد. پژوهش ها نشان داده است که بهترین مقدار مصرف، ۱۰۰۰۰ لوکس به مدّت ۳۰ دقیقه است. برای بعضی ها یک جلسه نوردرمانی دیگر در بعدازظهر نیز ممکن است لازم باشد.
معمولاً از دستگاهی به نام «جعبه نور» برای این کار استفاده می شود. این جعبه حاوی لامپ های فلورسنت است و به سادگی قابل حمل می باشد. فرد می تواند آن را در هر مکانی که مناسب تشخیص می دهد، مانند روی پاتختی، روی میز کار و یا روی میز آشپزخانه، قرار دهد. نباید به طور مستقیم به نور نگاه کرد. یک جلسه نوردرمانی می تواند بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت طول بکشد و میزان تابش نور نیز بسته به هر فرد متفاوت است. امّا همان گونه که گفته شد، بهترین مقدار مصرف ۱۰۰۰۰ لوکس برای ۳۰ دقیقه است. بنابراین اگر جعبه نور شما ۲۵۰۰ لوکس نور ساطع می کند باید مدّت نوردرمانی را نیز متناسب با آن، چهاربرابر یا ۲ ساعت در نظر بگیرید.
نوردرمانی ممکن است اثرات جانبی نیز همراه داشته باشد، هر چند گزارش مهمی در این مورد داده نشده است. برخی از اثرات جانبی عبارتند از:
مشکل در خوابیدن
خستگی در چشم ها
احساس بی تابی
سردرد
بی حوصلگی
تهوّع
۲- داروهای ضدافسردگی
داروهای ضدافسردگی نیز در درمان اختلال عاطفی فصلی به کار می روند. برخی از داروهایی که مانع از جذب دوباره سروتونین می شوند (SSRI ها) مانند زولافت، پروزاک و پاکسیل نیز می توانند به همراه نوردرمانی برای درمان عوارض این اختلال مصرف شوند.
۳- سایر ایده های خود درمانی
مصرف کمتر کربوهیدرات ها
مدیریت استرس
ورزش کردن بیشتر
افزودن نور به محیط کار و زندگی، با افزودن لامپ یا کنار زدن پرده ها یا قطع شاخ و برگ های درخت هایی که مانع از رسیدن نور خورشید هستند.
داشتن یک برنامه خواب ثابت
نشستن کنار پنجره، در صورت امکان
راه رفتن در روزهای آفتابی، حتی روزهای سرد زمستان
مسافرت رفتن به مکان های گرم و آفتابی، به هنگام تعطیلات